مەھدی كاوانی
ھاتنە خوارەوی بەھای دیناری عیراقی بەشە ھەرەزۆرەكەی دەرئەنجامی سپی كردنەوەی پارەیە . سپی كردنەوەی پارە ، یانی كڕینی دۆلارێكی ھەرە زۆر لە بانقی ناوەندی عیراقی و بانكە فەرعیەكان ، كۆ بانقەكانی ھەرێم ، بە نرخی لە دەوروبەری ١٣٠ _ ١٣٤ ھەزار دۆلار بۆ سەد دۆلارو فرۆشتنی ئەو دۆلارە ، بە خەلك ، با بۆ یەكەمین جاریش بە ١٤٧ ھەزار دینار بووبێ بۆ ١٠٠ دۆلار . جیاوازی كڕین وفرۆشتنی ئەو دۆلارە لە بانقی ناوەندی و بانقەكانی تر خۆی لە سەروی ١٠ دۆلار دەدات بۆھەر١٠٠ دۆلارێ و لە كاتی بەرزبوونەوەكەش زۆر بە زیاترەوە بووە .
تەنیا نوخبە دەسەڵاتە بەرزەكان و خاوەن بانقەكان بەبێ سەنەداتی یاسایی بە شكلێكی ھەرە فراوان ئەو پارەیە لە بانكی ناوەندی ڕادەكێشن و جیاوازیەكەش لە ڕێگای ساڵانێكی زۆرەوە كە دەگاتە دەستی ئەو نوخبە دەسەڵاتە یەكجار زۆرە . كەدەڵێن لە ڕێگای سپی كردنەوەی پارە زیاتر لە ١٠ ملیار دۆلار ی كەسە دەست ڕۆیشتووەكان نەك بە ناوی خۆیان بەلكو بە ناوی خوازراوەوە لە بانكە جیھانیەكان دانراوە، زۆر زۆر ڕاستی تیا ھەڵدەگرێ . ھەڵبەتە وەك بڵێین ئەی بۆ ئێستا ئەو كارتێكردنە لە ھاتنە خوارەوەی بەھای دیناری عیراقی خۆی نیشان دەدا كەچی ئەو سپی كردنەوەی پارە مێژووەكەی زیاتر لە ١٠ ساڵ دەبێت . سپێری پارەی عیراقی و ئێستاكە لە سەرووی ١٠٠ ملیار دۆلارە .
ئەو سپێرە ھەرە زۆرەی دۆلارو ناردنە دەرەوەی ڕۆژانەی نەوت بە زیاتر لە ٣ ھەزار بەرمیل ڕۆژانەو بەو نرخەجیھانیە ھەرە بەرزەی ، ھۆكار بووە كە دیناری عیراقی وا بە ئاسانی بەھاكەی خۆی لە دەست نەدات ، بەڵام كە كوپ پڕ بوو لە سەری دەڕژێ ، واتە چوونە دەرەوەی دۆلار و دانانی لە بانقە جیھانیەكان ، ئەوەندە فراوانە كە وای كردووە پارەی فرۆشتنی نەوتیش بەرگەی ئەو ژمارە زۆرەی ناردنە دەرەوەی دۆلار نەگرێ . ھۆكاری تریشی ھاتۆتە سەر ئەویش كەم بوونەوەی متمانەیە بە دیناری عیراقی و لە ئەنجامدا ھەر ھەموو خاوەن پارە دارە بچووك و مام ماوەندی و گەورەكان ، پارەی زیادەی خۆیان بەدۆلار ھەڵدەگرن و بە ھۆشیەوە چەندی لە ڕێگەی سپی كردنەوەی پارە ، دۆلار لە عیراق دەڕوا ڕەنگە بە ھەمان قەوارەش دۆلار لە ئاڵوگۆڕی بانكی دەردەھێنرێ و خەلك وەك زێڕ لە ماڵەكانی خۆی پاشەكەوتی دەكات كە ئەمەش زیانێكی ھەرە گەورە بە ئابووری ئەو وڵاتە دەگات چونكە ھەتا ئاڵوگۆڕی پارە لە ھەر وڵاتێك خێرا تر بێت ، پێشیەوە ھەم بەھای پارەی ئەو وڵاتە زیاد دەكات ھەم پێشڤەچوونی ئابووریش بەخۆوە دەبینێ .
ئەمەریكیەكان دەڵێن لە ڕێگەی سپی كردنەوەی دۆلار ، دۆلارێكی زۆر بۆ ئێران دەڕوات . ئەمەیان ڕاستە بەڵام یەكێكە لە كەناڵەكانی كەم بوونەوەی دۆلار لە بازاڕ . بە بۆچوونی خۆم ئەو سپی كردنەوەیە دۆلارە ، بەشەھەرە زۆرەكەی ، بێتوانایی بانكی ناوەندی عیراقە لە بەردەم كەسە دەستڕۆیشتووەكانی دەسەڵات كە بە ئاڕەزوی خۆیان پارە لە بانقی ناوەندی ڕادەكێشن و پێیەوە ئالوگۆڕی دراوی پێ دەكەن و دواتر زیادەكە بە ناوی كەسی نادیار ، دە بانقەكانی جیھانی دەكەن و بچووكترین بەلگەش نادەن بە دەستەوە وەك گرتنەبەری ڕێوشوێنی یاسایی .
چارەسەری كێشەكە وەك ڕایخۆم بەوەوە دەكرێت كە بانقی ناوەندی بە دۆلارێكی دیاری كراو بۆنموونە ھەر ڕۆژەو ٢٠٠ ملیۆن دۆلار پارە بداتە بانقە فەرعی و بزنس مان و ھەتا خەلكی تر واتە سەرچاوەكانی ڕاكێشانی دۆلار لە بانقی ناوەندی بەرفرە بكرێ نەك ھەر تەنیا كەسە دەستڕۆیشتوەكانی دەسەڵات بگرێتەوە . ھەروەھا دەبێ دیراسەی بازاڕیش بە بەردەوام بكات تاوەكو بزانێ نرخی دۆلار چەندە .
ھەوڵی ئەوە بدات كە ڕاكێشانی پارە لەبانقی ناوەندی ونرخی پارە لە بازاڕ لە سنوری كەمتر لە پێنج دۆلار بێت بۆ سەد دۆلار . تا پێشیان بكرێ دەبێ ڕۆیشتنی پارە بۆ دەرەوەی وڵات بە سەنەداتی یاسایی بكەن ، بۆنمونە دەبێ ئەو كەسە یان جھەتەی دۆلار دەباتە دەرەوە كە دەبێ زیاتر تەركیز بكرێتە سەر كڕینی شتومەك بە دۆلار و لیستی كڕینی ئەوشتومەكانەیان پێ بێت كە نزیكی یەكسان بێت لەو دۆلارەی لە بانقی ناوەندی ڕایدەكێشێت .
وا بزانم خەزانەی ئەمەریكیش كە بەدواداچوون و چاودێری ئەو دۆلارەی لە ئەمەریكاوە دێت لە ڕێگای فرۆشتنی نەوتی عیراقی ، دەكات . دەیەوێ ئالیەتێكی وەھا لە نێوان خۆیان و بانقی ناوەندی دابڕێژن كەھەم لە لایەكەوە ڕاكێشانی پارە لە بانقی ناوەندی فرە بكرێت واتە بزنسمان و كەسانی تریش بگرێتەوەو قەوارەكەشی دیاری بكرێت ھەمیش ئالیەتێكی وەھاداڕێژن كە بۆ لەمەودوا نوخبەی دەسەڵاتی دەست ڕۆیشتو نەتوانێ بە ئارەزوی خۆی وازی بەو مەسەلەیە بكات . وەك دیارە نوخبەی دەسەڵات بە قسە ناڵێن ملكەچی یاسا نوێكە نابین بەڵام كردار مەرجە .