د.نیاز نەجمەدین
پرسیاری “چی بکەین؟” لە سەدەی بیستدا و تا ئەمڕۆش پرسیارێکی رۆژئاواییە، پتر روسیا و ئەمریکا وەڵامیانداوەتەوە و لە سایەیدا بەشێک لە چارەنوسی نەتەوەکانیان دیاریی کردووە، بە باش یان بە خراپ. ئەم باسە زۆری دەوێت و زیاتری لەسەر ناڕۆم، بەڵام با بپرسین:
کورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پاشان جیهاندا دەبێت چۆن نەتەوەیەک بێت؟ یەکێک لەو شتانەی دەکرێت بیری لێ بکەینەوە ئەوەیە هەرێمی کوردستان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هیچی تر نەبێت بە بازاڕ و گۆڕەپانی جەنگ، نەبێت بە دەستکەلای دەوڵەتانی ناوچەکە، ناهاوسەنگییەکانی ئابورییەکەی چاکبکاتەوە، بەڵام ئەمەش سەختە و بە رۆژ و دوو رۆژ ناکرێت و قسەش زۆر هەڵدەگرێت.
دادەبەزمە ئاستێکی خوارتر: کورد لە عێراقدا چی بکات؟ لە عێراقدا پێویستە ستراتیجی سەرکردایەتیی و نوێنەرانی کورد ئەوەبێت دەستی ئاژاوە نەبن، ترسی عێراق بەرامبەر بە گەشەکردنی هەرێم کەمبکەنەوە، گەشەی هەرێم ببێت بە خێر بۆ عێراقیش (رۆژێک لە رۆژانیش کورد جیاببێتەوە، هەردەبێت لەڕێی عێراقەوە و بە ئاشتیی روبدات).
ئایا هەڵبژاردنەکانی عێراق دەتوانن ئەم ئامانجانە بهێننەدی؟ چییان پێدەکرێت؟ وەرچەرخان پرۆسەیە، ئەوە تەنیا خەیاڵە بتوانین بەلابردنی ئەم حزب و هێنانی ئەویتر مێژوو لە بەرژەوەندیی خەڵک پێچەوانە بکەینەوە. بۆچی؟
(کاریگەریی راستەوخۆی قەیرانی ئابوریی جيهان، رۆڵی دەوڵەتانی ناوچەکە و ئەمریکا و روسیا، کاریگەریی سوپا و میلیشیا و موخابەرات، ساختەکاریی و داهێنان تیایدا، قوڵیی لاسەنگییەکانی ئابوریی عێراق و هەرێم، هەر قەوارەیەک یان چەند قەوارەیەک رۆڵێکی بچوک دەبینێت، خزمایەتیی و کەسایەتیی لە دەنگداندا رۆڵی گرنگ دەبینێت).
لەگەڵ ئەمانەشدا، ئەگەر ئەنجامبدرێت، هێشتا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانیی عێراق دوو ئیشی گرنگی پێدەکرێت.
یەکەميان، دروستکردنەوەی پردی متمانەیە لەگەڵ عێراق.
دووەمیان بریتییە لە:
(بچوککردنەوەی دەستەڵاتی یەکێتیی و پارتیی). لەگەڵ بچوککردنەوەی دەستەڵاتی دوو بنەماڵە و حزبەکانیان، کۆمەڵێک مافیاش دەکەون، ئومێدی لەدایکبونی قۆناغێک بە ئاراستەی تێپەڕاندنی مێژووی پڕ لە شکستی حوکمڕانیی و سیاسەت لە هەرێمدا سەرهەڵدەدات، بە مێژووی شەڕنانەوە و هەڵهاتنیشەوە. دوای ئەم هەنگاوە ئینجا دەکرێت بیر لە راستکردنەوەی لاسەنگییەکانی نێوان عێراق و هەرێم , هەرێم و دەوڵەتانی ناوچەکە و جیهانیش بکرێتەوە. لە بەرامبەردا، کشانەوە لە هەڵبژاردنەکانی عێراق تەنیا ئاژاوەنانەوەیەکی تر دەبێت و هیچی تری لێ سەوزنابێت.
دەنگنەدان بە دوو حزبە حاکمەکە مانای سڕینەوەیان نییە، بەڵکو سزایەکە تا ناچار ببن چاکسازیی بکەن.
ئەگەر دەنگدەر ئەمجارە دەستەڵاتی یەکێتیی و پارتیی بچوک نەکاتەوە، ئەوا پەنجەرەیەک بۆ رزگاربون لە قەیران و دیکتاتۆرەکان دادەخات، رەنگە خەڵکی هەرێمیش ناچاربکات لەرێی خۆپیشاندان و راپەڕینەوە لە ئایندەدا دۆخی سیاسیی هەرێم بگۆڕن (ئەمەش بۆ خۆی لاوازییەکی تری هەڵبژاردنە بەوپێیەی گەندەڵ و دیکتاتۆريش بەختی سەرکەوتنیان بۆ سەر کورسی دەستەڵات هەیە). دەنگدەر رۆڵی هەیە و بەشێک لە بەرپرسیارێتی چارەنوسی خۆی و وڵاتەکەی لە هەڵبژاردندا دەکەوێتە ئەستۆ. ئەگەر هیچ قەوارەیەکیش قەناعەتت پێناکات، ئەوا بایکۆت و دەنگسوتاندن زۆر باشترە لە دەنگدان بە حاکمەکانی پێشوو.
بێگومان دەشێت کەلتوری سیاسیی یەکێتیی و پارتیی و پۆخڵەواتەکانی لیستەکانی تری عێراق لە قەوارەکانی دیکەدا بدۆزینەوە و سەرهەڵبدەنەوە. بەڵام سەرخستنی گەشەسەندن پرۆسەیە و چەندین جاری تر دەوەستێتەوە، بۆیە پێویستە بە چەندین میکانیزم هەوڵ بدەین بیخەینەوە سەر رێی خۆی، کە یەکێکیان ئەوەیە تاک نەبێت بە جەنگاوەری ئەبەدیی هیچ قەوارە و حزب و ئایدیۆلۆجیایەک و لە هەر حزبێکیشدا بێت، خاوەنی شەخسیەتی سیاسیی خۆی بێت.