ستاندەر
لە چەند رۆژی رابردوو سێ بەرھەمی چاپکراوی “د. کامەران مەنتک” نوسەر و ئەکادیمستی کورد بڵاوکرایەوە، ئێستا لە کتێبخانەکان ھەرێمی کوردستان دەستدەکەوێت، لە خوارەوە خوێندنەوەیەکی پوخت لەسەر ھەریەکەیان دەخەینە روو بۆ بەرچاو روونی خوێنەران:
بازرگانى ره‌شى نه‌وت و داڕشتنه‌وه‌ى په‌یوه‌ندییه هه‌رێمایه‌تیه‌كان
وزه رۆڵیكى گرنگى له ژیانى مرۆڤدا بینیوه، به‌درێژایى چاخه‌كانى مێژوو، ئه‌و پێشكه‌وتنانه‌ى، كه له كۆمه‌ڵگاى مرۆڤایه‌تى روویداوه، لایه‌نێكى گرنگى ده‌گه‌ڕێته بۆ شێوازى به‌كارهێنان و جۆرى ئه‌و وزانه‌ى، كه له‌به‌رده‌ستیان دابووه، به شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كان وزه سه‌رچاوه‌یه‌كى سه‌ره‌كى هێز بووه، له‌سه‌رده‌مى شۆڕشى پیشه‌سازى و به‌تایبه‌تیش دواى دۆزینه‌وه‌و به‌ره‌و پێشوه‌چوونى پیشه‌سازى، وزه به‌تایبه‌تیش نه‌وت بووه بزوێنه‌رى سه‌ره‌كى شارستانیه‌تى رۆژئاوا، بۆ نمونه ئه‌گه‌ر وا وێنا بكه‌ین بۆ چه‌ند چركه‌یه‌ك له قۆناغى ئێستادا سه‌رچاوه‌كانى وزه، كه به‌شێوه‌یه‌كى سه‌ره‌كى نه‌وت و گازه، بووه‌ستێت، جیهان رووبه‌رووى چى ده‌بێته‌وه!؟ بۆیه وزه ته‌نیا فاكته‌رێك نیه له‌به‌ره‌و پێشوه‌چوونى شارستانیه‌تى جیهانى، به‌ڵكو رۆڵیكى گرنگیش له مانه‌وه‌و به‌رده‌وام بوونیدا ده‌گێڕێت، ئه‌مه وایكردووه، كه نه‌وت و گاز، وه‌ك دوو سه‌رچاوه‌ى سه‌ره‌كى وزه له رۆژگارى ئه‌مڕۆماندا، یه‌كێك بن له بنه‌ما گرنگ و سه‌ره‌كیه‌كانى ئه‌و ململانێیانه‌ى، كه له جیهان به‌گشتى و رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست به تایبه‌تى ده‌گوزه‌رێت. دیاره بڕێكى زۆر له‌و سه‌رچاوانه‌ش ده‌كه‌وێته خاكى كوردستانه‌وه، بۆیه ئه‌و دۆخه‌ى، كه له‌كوردستان له ئارادیه، به‌شێكى زۆرى راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندى به‌و سه‌رچاوانه‌وه هه‌یه.
له‌دواى جه‌نگى یه‌كه‌مى جیهان، پیشه‌سازى نه‌وت كاریگه‌رى له‌سه‌ر داڕشتنه‌وه‌ى نه‌خشه‌ى سیاسى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست بوو، ره‌نگدانه‌وه‌یه‌كى نێگه‌تیڤانه‌شى له‌سه‌ر چاره‌نووسى كوردستان هه‌بوو، له‌كاتى ئێستادا سه‌رچاوه‌كانى وزه دۆخێكى ترى وه‌رگرتووه، به تایبه‌تى دواى سه‌رهه‌ڵدانى هێزى رێكخراوى ده‌وڵه‌تى ئیسلامى (داعش) وكۆنتڕۆڵكردنى زۆر ناوچه‌ى نه‌وتى گرنگ، كه ئه‌مه جۆره بازرگانیه‌كى ترى نه‌وتى هێنایه ئارا، ئه‌ویش بازرگانى نایاسایى نه‌وت، یاخود به‌قاچاخ بردنى نه‌وت، كه ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌كى ته‌ندروست مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا بكرێت، ده‌كرێت ئه‌مه بكرێته بنه‌مایه‌ك بۆ داڕشتنه‌وه‌ى نه‌خشه‌ى بازرگانى نه‌وت و داڕشتنه‌وه‌ى جۆرێكى تر له په‌یوه‌ندى هه‌رێمایه‌تى، . ئه‌و بابه‌ته له میدیاى كوردیدا قسه‌و باسى زۆرى له‌سه‌ر كراوه، به‌ڵام وه‌ك توێژینه‌وه‌یه‌كى ئه‌كادیمى و ستراتیژى كارى له‌سه‌ر نه‌كراوه، بۆیه یه‌كێك له توێژینه‌وه‌كانى ئه‌م كتێبه، كه له بنه‌ڕه‌تدا له دوو توێژینه‌وه پێكهاتووه، ته‌رخانكراوه بۆ ئه‌و بابه‌ته، توێژینه‌وه‌ى دووه‌میش تایبه‌ته به ململانێ له‌سه‌ر سه‌رچاوه‌كانى وزه‌و شارستانیه‌تى جیهانى، كه ئه‌ویش به شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كان كاریگه‌رى هه‌یه له‌سه‌ر روونكردنه‌وه‌ى پێگه‌ى ستراتیژى و جیۆپۆله‌تیكى ئه‌و ململانێیه‌ى له‌سه‌ر سه‌رچاوه‌كانى وزه‌و ده‌گوزه‌رێت و ره‌نگدانه‌وه‌ى ئه‌و ململانێیه له‌سه‌ر چاره‌نووسى كوردستان.
داڕمان و به كۆتا هاتنى ئیمپراتۆریاى ئه‌مریكى
ئه‌م كتێبه له بنه‌ڕه‌تدا سێ توێژینه‌وه‌ى ئه‌كادیمیه، كه هه‌موویان بابه‌تى تایبه‌تمه‌ندن به په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان و ئه‌و گۆڕانكاریانه‌ى كه له‌و په‌یوه‌ندیانه رووده‌دات و روویانداوه، ئه‌وه‌ى ئه‌م توێژینه‌وانه له بابه‌تى ئاسایى په‌یوه‌ندیه نێوه‌وڵه‌تیه‌كان جیا ده‌كاته‌وه‌یه، ئه‌وه‌یه كه له ژێر رۆشنایى فه‌لسه‌فه‌ى شارستانیه‌ته‌كان، یاخود فه‌لسه‌فه‌ى مێژوودا كاریان له‌سه‌ر كراوه، ئه‌م جۆره بابه‌تانه تا راده‌یه‌ك ئاسان نین و پێویستیان به پاشخانێكى مه‌عریفى هه‌یه بۆ خوێندنه‌وه‌یان، بۆیه پێویسته خوێنه‌ر تۆزێك به حه‌وسه‌ڵه‌و پشوو درێژ بێت، راسته ماندوو ده‌بێت، به‌ڵام پێم وابێت ئه‌وه ده‌هێنێت، كه كاتى بۆ ته‌رخان بكرێت!
توێژینه‌وه‌ی یه‌كه‌م تایبه‌ته به سروشتی هێزه‌كان و په‌یوه‌ندیه نیوده‌وڵه‌تیه‌كان” بۆ ئه‌وه‌ى له په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان و مێژوو فه‌لسه‌فه‌ى ئه‌و په‌یوه‌ندیانه تَێبگه‌ین، پێویسته سه‌ره‌تاو به‌رله‌هه‌موو شتێك له سروشتى هێزه‌كان تێبگه‌ین، به بێ تێگه‌یشتن له سروشتى هێزه‌كان، ناتوانین له دۆخ و پێگه‌ى ده‌وڵه‌تان، ئیمپراتۆریاكان، شارستانیه‌ته‌كان تێبگه‌ین، كه‌واته وه‌ك بنه‌مایه‌كى مه‌عریفى و فه‌لسه‌فی و مێژوویى بۆ په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان، سه‌ره‌تا ده‌بێت له‌خورد كردنه‌وه‌ى شێوازى كاركردنى هێزه‌كان ده‌ست پێبكه‌ین. توێژینه‌وه‌ی دووه‌ه‌م په‌یوه‌سته به سیكوچكه‌ی زلهێزه‌كانی ئۆراسیا(رووسیا و چین و هیندستان). كه له‌لایه‌ك له‌گه‌شه‌سه‌ندن و گه‌وره‌بووندان بۆ كۆنترۆڵكردنی هه‌موو ئۆراسیا” له لایه‌كی تر له‌گه‌ڵ وڵاته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا كه‌وتوونه‌ته ململانێ له‌سه‌ر هه‌ژموونی جیهانی، دوا توێژینه‌وه‌ی ئه‌م كتێبه‌ش هه‌وڵده‌دات وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره بداته‌وه كه ئایا ئیمپراتۆریای ئه‌مریكی وه‌كو هه‌موو ئیمپراتۆریایه‌كانی تری به‌ر له‌خۆی داده‌ڕمێت و له‌ناو ده‌چێت؟ ئه‌گه‌ر داڕمێت داڕمان و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌كه‌ی چۆن ده‌بێت؟
جێگای ئاماژه پێكردنه كه له‌زمانى كوردیدا ئه‌م جۆره بابه‌تانه وه‌ك نووسین زۆر كه‌م كاریان له‌سه‌ر كراوه، ئه‌گه‌ر نه‌لێین كاریان له‌سه‌ر نه‌كراوه، به‌داخه‌وه هه‌رچه‌نده ژماره‌یه‌كى زۆر به‌ناو زانكۆمان هه‌یه، كه‌چى تاوه‌كو ئێستا نووسینه‌وه‌ى هه‌ره زۆرى ئه‌و بابه‌ته ئه‌كادیمیانه به زمانى عه‌ره‌بى نووسراون و ده‌نووسرێن، نه‌ك به ته‌نیا له‌و بواره، بگره له زۆربه‌ى بواره‌كانى تردا، له هه‌رێمى كوردستانى ئازاد دا، تا ئێستا زمانى فه‌رمى ئه‌كادیمى و نووسین، زمانى عه‌ره‌بیه، زمانى كوردى هێنده چرووك و بێ كه‌ڵك كراوه، كه گه‌لێك جاران كاتێك ده‌ڵیى به‌زمانى كوردى بابه‌تێكم نووسیوه، هه‌ست ده‌كه‌یت به چاوێكى كه‌م سه‌یرى نووسینه‌كه‌ت ده‌كرێت، وه‌ك ئه‌وه زمانى كوردى زمانى نووسین نه‌بێت
دیالیكتیكى زه‌مه‌نى مێژوویى و خوێندنه‌وه‌یه‌كى تر بۆزانستى مێژوو
ئه‌م كتێبه كه له‌بنه‌ڕه‌تدا توێژینه‌وه‌یه‌كی ئه‌كادیمیه هه‌وڵدانێكه بۆ خوێندنه‌وه‌یه‌كی تر بۆ زانستی مێژوو له رێگای یه‌كه‌كانی زه‌مه‌نه‌وه، زه‌مه‌ن یه‌كێكه له‌و ره‌گه‌زه گرنگانه‌ى، كه كاریگه‌رى له‌سه‌ر دروستكردنى رووداوى مێژوویدا هه‌یه‌و به بێ ئه‌و ره‌گه‌زه ناتوانین باس له‌دروست بوونى رووداوێكى مێژوویى بكه‌ین. مامه‌ڵه‌كردن و گه‌وره‌كردنى رابردوو له‌مێژوودا، خوێندنه‌وه‌یه‌كى گشتگیر نیه و هاوكات دابه‌شكردنێكى ناته‌ندروستانه‌ى یه‌كه‌ى زه‌مه‌نه، كه ره‌نگ بێت زۆرجار به هۆى نه‌زانى یاخود به ئامانجى پراكتیزه‌كردنى مه‌به‌ستێكى سیاسى بێت، وه‌ك له دوو توێى ئه‌م توێژینه‌وه‌یه ده‌رده‌كه‌وێت، بۆیه تێگه‌یشتن له زه‌مه‌نى مێژوویى بایه‌خ و گرنگیه‌كى گه‌وره‌ى هه‌یه، به تایبه‌تى بۆ مێژوونووسان و خوێنه‌رانى مێژوو، له‌نێویشیاندا خوێنه‌رانى كورد.
ئامانجى بنه‌ڕه‌تى ئه‌م كتێبه رزگاركردنى مێژووه له روانگه‌ى تاك ره‌هه‌ندى بۆ زه‌مه‌نى مێژوویى. هاوكات هه‌وڵدانێكه بۆ تێكه‌ڵكردنى رابردوو به داهاتوو فۆرمۆڵه كردنیان له ئێستایه‌كى مه‌عریفیدا. هاوكات له‌م كتێبه‌دا هه‌وڵدراوه وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره بدرێته‌وه كه ئایا ده‌كرێت له رێگه‌ى زه‌مه‌نى مێژووییه‌وه كاریگه‌رى له‌سه‌ر تێگه‌یشتن له چه‌مك و سروشتى مێژوو دروست بكرێت؟ ئایا خراپ تێگه‌یشتن، مێژوو له ئامڕازێك بۆ سوود وه‌رگرتن له پێناو داهاتوو ناكاته ئامڕازێك بۆ پیرۆزكردنى رابردوو؟ له راستیدا ئه‌و دابه‌ش بوونه‌ى بۆ یه‌كه‌ى زه‌مه‌ن كراوه له توێژینه‌وه‌ى مێژوویدا كاریگه‌ریكى نێگه‌تیڤانه‌ى به‌سه‌ر خودى مه‌به‌ست له هه‌بوونى مێژوو كردووه، چڕكردنه‌وه‌ى تێگه‌یشتنى مێژوو له رووداوه‌كانى رابردوو، مێژووى كردۆته زانستێكى خۆپارێزو به‌رهه‌م هێنه‌رى ژیانێك له رابردوو دوورخستنه‌وه له زه‌مه‌نى ئێستا. به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌یه‌كان جۆره كۆیلایه‌تیه‌كى بۆ رابردوو به‌رهه‌م هێناوه، به تایبه‌تى له‌كۆمه‌ڵگا نا پێشكه‌وتووه‌كان، بۆیه پێویسته له رێگاى خوێندنه‌وه‌یه‌كى نوێ بۆ زه‌مه‌نه‌كانى مێژوو، هه‌وڵى خوێندنه‌وه‌یه‌كى تر بده‌ین بۆ زانستى مێژوو.
ئه‌م توێژینه‌وه به‌شێوه‌یه‌كى گشتى له دوو به‌ش پێكهاتووه، به‌شى یه‌كه‌م تایبه‌ته به مرۆڤ و دیالیكتیكى مێژووى زه‌مه‌نى، له‌چوار باس پێكهاتووه، باسى یه‌كه‌م ته‌رخانكراوه بۆیاددان و زه‌مه‌نى مێژوویى، هه‌رچى باسى دووه‌مه، گفتوگۆ له‌سه‌ر مرۆڤ و زه‌مه‌نى مێژوویى ده‌كات، له‌باسى سێیه‌مدا باس له‌چه‌مكى زه‌مه‌ن و دیالێكتیكى زه‌مه‌نى مێژوویى كراوه، دوا باسیش له‌م به‌شه‌دا بۆ جۆره‌كانى زه‌مه‌نى مێژوویى ته‌رخانكراوه، هه‌رچى به‌شى دووه‌مه، چه‌مكى ترس و مردنى زه‌مه‌ن و نووسینه‌وه‌ى مێژووى ئێستا، به‌هه‌مان شێوه له چوار باس پێكهاتووه، باسى یه‌كه‌م قسه له‌سه‌ر زه‌مه‌ن له‌نێوان دوو مێژوودا ده‌كات، باسى دووه‌م مه‌ترسى تێنه‌گه‌یشتن و سووده‌كانى زه‌مه‌نى مێژوویى روونده‌كاته‌وه، هه‌رچى باسى سێیه‌مه بۆ نووسینه‌وه‌ى مێژووى زه‌مه‌نى ئێستا ته‌رخانكراوه، دواباسیش له‌م به‌شه‌دا، باس له مردن و به كۆتا هاتنى زه‌مه‌نى مێژوویى ده‌كات، له كۆتایدا ئه‌و ده‌رئه‌نجامانه خراوه‌ته روو، كه توێژه‌ر پێى گه‌یشتووه، له‌گه‌ڵ دانانى لیستێكیش بۆ ئه‌و سه‌رچاوانه‌ى سوودیان لێوه‌رگیراوه.