رۆڵی كورد لە دامەزراندنی توركیا و پێگەی لە دەستورەكەی

لەلایەن ستاندار Posted on 318 جار بینراوە

عەبدولڵا كامەران

بۆ خوێنەرێكى كورد ڕەنگە ئەستەم بێ هەزمكردنی ئەوەی پێگەی كورد لە دامەزراندنی كۆماری توركیا چەند بەهێزە،   ڕاستیەكەی ئەوەیە رۆڵى كورد لە دامەزرێنەرى كۆماری توركیا لە تورك گەر زیاتر نەبێ كەمتر نییە.

ئەو كاتەی كە ئەستەنبول لە ژێر دەستى یۆنانیەكان و بەشی هەرە زۆری ئەنادۆلیش لە ژێرداگیر كاری بوو،  كەمال ئەتاتورك لە رێگەى نامەو پەیامی سۆزداریی و بەڵێنەكانى، كوردی لە هەوڵی سەربەخۆ بوون پاشگەزكردوە، لە 11 حوزیرانی ساڵى 1919 لە نامەیەكی بۆ جەمال پاشازادە  ئەتاتورك دەنوسێ: كورد و تورك برایى خوینى یەكن و دوو میللەتى موسڵمانن، مەهێلن كەس لەیەكمان جیابكاتەوە، ئەوان دەیانەوێ بەش بەشمان بكەن و ئەرمەنیەكان زاڵكەن بەسەرماندا.

دواى ئەوەى كورد شانبەشانى تورك شەڕی كردو بارودۆخ ئاسای بویەوە، بە ماوەیەكی كورت و رێك دواى ئیمزاكردنى پەیمانی لۆزان لە ساڵى 1923، مستەفا كەمال ئەتاتورك سیاسەتى خۆی بە تەواوى بەرامبەر كورد دەگۆڕێ، تا كار گەیشتە  ئەوەى موحەمەد ئێسەت ئۆزتورك  وەزیری دادی نیوان سالانی 1924 تا 1930 بلێ:  ئەوەى  تورك نەبێ و لە توركیا بێ، یەك مافی هەیە: ئەوەیش  نۆكەری و كۆیلە بوونە.

بە كورتیش بێ بە پێویستم زانى باسی رۆلى كورد بكەم لە دروستكردنى ئەو كۆمارەی كە بە هیچ شێوەیەك نە ناوى وەك پێكهاتەیەكی كۆمارەكەو نە مافی خۆبەرێوەبەری كە بەلێنی پێدرابوو لە دەستور ئاماژەى پێ نەكراوە.

تەنانەت دان بە ناسنامەو بونیشی لە هیچ یەك لە دەستورەكانى توركیا نەهێندراوە: لە دەستوری سالى 1961 ماددەى 54, و لە دەستوری 1982 مادەەى 66 هاتوە كە: لە توركیا: هەر كەسێك كە هاوڵاتى توركیا بێت، توركە. ئەوە جگە لەوەى هەموو زمانێك تر جگە لە توركی ڕەتدەكاتەوەو مافی فیربوون بە زمانی دایك لە نزیكەى 15 ملیون كوردى كۆمارەكە دەستێنێ.

ماوەتەوە بڵێن كێشە كورد لە توركیا ئەگەرچى ریشەكەى دەگەرێتەوە بۆ سالانى 1839 بەڵام دواى سەرهەڵدانى كەڵكەڵەی كۆماری عیلمانیەت،  لە كێشەى خۆبەرێوەبەرییەوە دەبێتە كێشەى سرینەوەى ناسنامەو قەدەغەكردنى زمان و كلتورو بونى كورد.

 

 

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلیکترۆنییەکەت بڵاوناکرێتەوە. خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

ئەم ماڵپەڕە لە ئەکیسمێت بۆ کەمکردنەوەی هەرزە واڵە و سپام سوود دەگڕێ. فێربە چۆن زانیاری بۆچونەکانت ڕێکدەخرێت.