لاپەرەیەك لە مێژوو- پەندێك بۆ ئیستا
ئەزموونی پەیوەندی خوێندکاران و لاوانی کوردستان ١٩٩٦- ١٩٩٨
(ٍشکست و گەندەڵی و دەرەنجامەکانی)
د. یونس سعید رەشید
تێبینی: مەبەست لەو بابەتە تەنها گەندەڵی دارایی نیە، بەڵکو گەندەڵی بە مانا فرەوانەکەی کە هەموو لایەنەکانی تری چاڵاکیە جۆراوجۆرەکانی تاك و کۆمەلگا دەگریتەوە (فيکری و پەروەردەیی و …هتد). گەندەلێ دارایی هۆکار نیە بۆ کێشە و شکستە جۆراوجۆرەکانی ناو کۆمەڵگا بەڵکو گەندەڵی دارایی دەرەنجامی قەیرانێکی قووڵی فیکری و ڕۆشەنبیری و پەروەردەیی یە.
پێشەکی
بابەتی گەندەلی بە هەموو لایەنەکانیەوە (فکریی و کۆمەلایەتی و سیاسی و ئابووری و پەروەردەیی ..هتد) شتێکی ڕێژەیی یە و دەگۆڕیت بە پێی کات و شوێن و داب و نەریت و بارودۆخی تاك و کۆمەلگا. کۆمەلگای کوردەواری ئێمەش وکو زۆربەی کۆمەلگایەکانی جیهانی ئیسلامی بە دوور نیە لەم پەتایە چونکە فیکر و کەلتوور و داب و نەریتی کۆمەلگای ئیمەش هەلقولای هەمان سەرچەوەکانن بە هەموو جیاوازیەکانیشیەوە.
دەتوانین بڵێین لە سەرەتای نەوەتەکانەو تاکو ئێستا بە شیوازێکی بەرچاو و سەرنج ڕاکێش کۆمەلگای کوردەواری ئێمە تووشی پەتای گەندەڵی بووە لە هەموو بوارەکانی ژیانی نەك تەنها لە بواری دارایی وە ئەو پرۆسەیەش تاکو ئیستا بەردەوامە و رۆژ لە دوای رۆژ و قۆناغ لە دوای قۆناغ زیاتر تەشەنە دەکات وەکو شێرپەنجە کە گومانم نیە ئەگەر چارەسەر نەکرێت لە ئایندەکی زۆر نزیکدا ئەوا لە کۆتاییدا ئەو کۆمەلگایە تووشی جارەنووسێکی زۆر ترسناك دەبێت و بەجۆرێك هەموو بەها بەرزەکانی مرۆڤ بوون لە ناو دەبات مەگەر لە ناویشی نەبردبێت تا ئێستا تا دەگات بە داروخانی کۆمەلگا بە تەواوی و گەرانەوەی بۆ خانەی یەکەم واتە بۆ ژیانی ژێردەستی و کارەساتە جۆراوجۆرەکانی هاوشێوەی ڕابردوو. گومان لەوەدا نیە کە توێژێکی فرەوان لە کۆمەلگای ئێمە تێوەگلاوە لە پرۆسەی گەندەلی بە هەموو لایەنەکانیەوە و تیایدا بەرپرسە بەڵام بە ڕێژەی جیا جیا و لە بواری جیا جیا وە هەروەها گومان لەوەدا نیە کە سەرچاوەی ئەو دیاردە بەربڵاوە خودی میللەت خۆیەتی نەك بەو شیوەیەی کەوا نیشان دەدرێت کە میللەت فریشتەیەو تەنها بەرپرسان تاوانبارن چونکە بەرپرسانیش هەلقوڵاوی ئەو کۆمەلگایەن لە ئەوروپا نەهاتوون.
لە لایەکی تریشەوە ئەوەی جێی سەرنجە لە کۆمەلگەی ئێمە بەردەوام پەنجەی تۆمەت ئاراستەی لایەنە سیاسی یە عەلمانی یەکان دەکرێت وکو ئەوەی لایەنە ئیسلامیەکان فریشتە بن و گەندەلییان تیدا نەبێت ئەوەش تەواو پێچەوانەی راستیەکانە. بەداخەوە چوار هۆکاری سەرەکی هەن کە گەندەلی لە نێوەندە ئیسلامیەکان تیشکی نەخراواتە سەر یەکەمیان ئاستی نزمی هۆشیاری و ڕۆشنبیری کۆمەلگا دووەمیان لایەنە ئیسلامیەکان و کەسایەتی یە ئیسلامیەکان پەردەپۆش کراون بە ئیسلام وە ئیسلام وەکو قەلغان بەکاردێت بۆ خۆل کردنە چاوی خەلك و شاردنەوی ڕاستیەکان سێ یەمیان لە نێوەندە ئیسلامیەکان ژیانی دیموکراسی و بیری کراوە نیە بۆ ئەوەی تیایدا باسی گەندەلی بکرێت بە گشتی و بە تایبەتی لە بواری دارایی بەوپەڕی شەفافیەت وە هۆکاری چوارەم ئەوەیە لایەنە عەلمانیەکان لەو ئاستەدا نین کە بتوانن گەندەلی لایەنە ئیسلامیەکان بۆ خەلکی ئاشکرا بکەن و کۆمەلگا هۆشیار بکەنەوە لە مەترسی ئیسلامی سیاسی و بازرگانی کردن بە ئیسلام لە سەر دوارۆژی ئەو میللەتە و نەوەکانی. جا پێویستە چۆن تیشك خراوەتە سەر دیاردەی گەندەلێ لە ناو کۆمەلگای ئێمە و فۆکەس کراوەتە سەر بەشێکی کۆمەلگا ئەوا بە هەمان شێوە پێویستە تیشك بخرێتە سەر گەندەڵی خودی کۆمەلگا بە گشتی و ئیسلامی سیاسی بە تایبەتی چونکە ئەویش بەشێکی کەریگەرە لە ناو کۆمەلگا بەڵام بە رەچاوکردنی خستنە رووی راستیەکان و چارەسەریەکان بە شیوازیکی ئەکادیمی و بابەتی.
دوای کشانەوەی رژێمی صدام حسين لە هەرێمی کوردستان لە ١٩٩١ وپەیدابوونی بەرەی کوردستان ئەزموونێکی سیاسی نوێ هاتە نێو کۆمەلگای کوردەواری ئەویش ئەزموونی ئیسلامی سیاسی بوو. خەلکی ئێمەش بە گشتی لەبەر ئەوەی لە بنەڕەتدا ئیسلامی خۆش دەوێت و موسڵمانە گوتاری دینی بە شیوەیەکی ئێجگارکاریگەر کاری تێ دەکات. بۆیە لە سەرەتای نەوەتاکان توێژێکی فرەوان لە کۆمەلگای ئێمە بە هۆکارو مەبەستی جیا جیا روویان لە ئیسلامی سیاسی کرد. یەکێك لە هۆکارە سەرەکیەکانی ئەوەی خەلك روویان لە ئیسلامی سیاسی کرد ئەو بۆشایی یە سیاسی یە بوو کە حیزبە عەلمانیەکان و نیمچە عەلمانیاکان (واتە سێکیولارەکان و نیمچە سیکیولارەکان) درووستیان کرد کە نەیانتوانی ئەزموونێكی یەکگرتوو و سەرکەوتوو دوور لە شەڕ و ناکٶکی بە کۆمەلگای کوردەواری ببەخشەن و ئەو بۆشایی یە پڕ بکەنەوە کە ڕژێمی پێشوو جێهێشتبوو وە هەروەها نەیانتوانی خەلك هۆشیار بکەنەوە بە شێوەیەکی راست و دروست لە ترسناکی ئەو تەوژمە ئیسلامی یە کە بە ناوی رابوونی ئیسلامی ڕووی لە کۆمەلگای ئێمە کرد.
لە ئەنجامدا ئەو تەوژمە ئیسلامییە زیاتر کۆمەلگای پەرت و بلاو کرد و بووە بەشێك لە كێشەیەکی گەورە نەك بەشێك لە چارەسەر تەنانەت هەلگیرسانی شەڕی ناوخۆش سەرەتاکەی بەو تەوژمە ئیسلامیە دەستی پێ کرد و دواتر تەشەنەی کرد هەرچەندە ئەگەر ئەوانیش نەبوونایە شەری ناوخۆ هەر هەلدەگیرسا.
جا لەو سەردەمەدا لە سەرەتادا بزووتنەوەی ئیسلامی بە هەموو باڵەکانیەوە پەیدابوون وە لە پەناشیدا ئیخوان موسلمین لە ژێر تایتڵی یەگرتووی ئیسلامی پەیدابوون بەلام جیاوازی ئیخوان موسلمین “یەکگرتوو” لە گەل بزووتنەوەی ئیسلامی لەوەدا بوو کە یەك سەنتەری بڕیاردانی پتەوی هەبوو بۆیە لەسەر یەك ئاراستە بەردەوام بوو تاکو ئێستا. بەڵام بە گشتی وەکو لایەنێکی ئیسلامی خاڵی هاوبەشیان زۆرە لەگەڵ هەموو لایەنە ئیسلامیەکانی تر.
بگەڕینەوە سەر تەوەری سەرەکی بابەتەکە ئێمە چەند برادەرێك ئەوکات واتە لەسەرەتای نەوەتەکان نەوەی نوێ بووین و تازە لە زانکۆ دەرچووبووین و تا رادەیەک شارەزاییمان هەبوو لەسەر لایەنە عەلمانی یەکان بەلام شارەزاییەکی ئەوتۆمان نەبوو لەسەر لایەنە ئیسلامیەکان بەلام لەگەل ئەوەش قەناعەتێکمان بۆ دروست بوو کە بە هیچ شیوەیەك نەچینە ناو ئەو حزبە ئیسلامیانە چونکە هەر لەسەرەتای هاتنیان بۆ ناو کۆمەلگا دەرکی ئەومان کرد کە ئەو لایەنە ئیسلامیانە خاوەن پرۆژەیەک نین کە خەلك بە گشتی و نەوەی نوێ بە تایبەتی سوودیان لێ وەگرێت بەڵکو بە پیچەوانەوە دەبنە سەرچاوی نوێ بۆ کێشە و گرەفتاکان.
ئیمە ئەوکات بە ئاستی بیرکردنەوی خۆمان لەو سەردەمەدا لەبەر ئەوەی ئاستی رۆشنبیریمان تا رادەیەك باش بوو بەراورد بە خەلکانی تر لەو بروایەدابووین کە دەبێت ئەزموونیکی پێگەیاندنی نەوەی نوێ هەبێت تایبەت بە خوێندکاران و لاوان جیاواز لەوەی لایەنە ئیسلامیەکان خستویانەتەڕوو. بۆیە ئەزموونێك کە کەسایەتی نیمچە عەلمانی و هەندێك ئیسلامی میانرەو لە ئاستی پرۆفیسۆر و دکتۆر و ئەندازیار و مامۆستا و پسپۆرانی بواری تر لە هەندەران و لە کوردستان تیایدا بەشدار بوون هاتە کایەوە بە ناوی رێکخراوی پەیوەندی خوێندکاران و لاوانی كوردستان وئێمە وەکو ئەزموونێکی نوێ و باش هەلسەنگاندمان بۆ کرد. بەلام بەداخەوە ئاراستەی ئەو ریکخراوە گۆڕا لە ئاراستەی هەولدان بۆ بونیادنانی مەدرەسەیەکی عەقلانی جیاواز لە بیرکردنەوە بۆ ئەزموونێکی تری ئیسلامی کە دوای ماوەیەکی کورت هەرەسی هێناو و هەلوەشایەوە چونکە مەحالە ئاراستەی عەقل و زانست و شارستانیەت لە گەل ئاراستەی فیکری ئیسلامی سیاسی یەکبگریتەوە تەنانەت ئەگەر مۆدێلێکی ئەوپەری ئیسلامی میانرەویش بێت بەڵام بەداخەو ئەو کات دەرکی ئەو ڕاستیەمان نەدەکرد تا کۆتایی ئەو ئەزموونە.
بۆ مێژووهەوڵدان هەبوو ئەگەرچی لاوازیش بووبێت بۆ ئەوەی پەویوەندی بە ئاراستەی مەدرەسەیەکی عەقلانی بڕوات بۆ نموونە پرۆفیسۆرێکی کوردمان هەبوو کە خاوەن ئاراستەیەکی نیمچە عەلمانی بوو کە لە ئەمریکا مامۆستای زانکۆ بوو دوای گەرانەوەی لە ئەمریکا پرۆژەیەکی نوێی پیشکەش کرد بۆ کار کردن لەسەر بنچینەیەکی نەتەوایەتی و عەقلانی نەك ئیسلامچیەتی بەلام بەداخەوە پرۆژەکە رەت کرایەوە بەلکو لە پاشە ملە هەندێك لە ئەندامانی سکرتاریەت گالتەشیان بە پرۆژەکەی کرد. نەخویندەوارمان هەبوو لە پەیوەندی کە قۆناغی ئامادەیشی تەواو نەکردبو و نازانم چۆن گەیشتبوو بە ئاستی سکرتاریەت و کێ هێنابووی گالتەی بە وپرۆفیسۆرە دەکرد بەڵام هەمان نەخوێندەوار ئیمڕۆ لە کەرتی تایبەت بە پالپشتی و هەماهەنگی لەگەل ” بەرپرسەکان” ( کە دوێنێ پۆلینی عەلمانیەکانی دەکرد بە خەلکێی گومڕاو کە لەرێی راستی ئیسلام لایانداوە) پرۆژەی بازرگانی گەورە ئەنجام دەدات ولە هەمان کاتدا موزایەدەی ئیسلامچیەتی لەسەر خەلك دەکات.
پەیوەندی ئیسلامی خوێندکاران و لاوانی کوردستان
پێکهاتەی دەستەی هەڵسورینەرانی پەیوەندی خوێندکاران و لاوانی کوردستان بریتی بوو لە لقی هەندەران و سکرتاریەتی پەیوەندی کە خاوەن چەند کەسایەتیەکی نیمچە سێکیولار و ئیسلامی بوو. هەر لەسەرەتاوە مەرجی کارمان بەگشتی ئەوەبوو کە دەبێت ئەو رێکخراوە سەربەخۆ بێت و نە چێتە ناو حزبە ئیسلامی یەکان و نەبێتە پاشکۆی هیچ لایەنێك و دوور بێت لە بزوتنەوە ئیسلامی و ئیخوان موسلمین “یەکگرتوو’. تەنانەت کاری ئەوە بیت خوێندکاران و لاوان پەروەردە بکات لاسەر بناغەیەکی فیکری سەردەمیانەی پێشکەوتوو و ئیسلامێکی مۆدێرنی میانڕەو بەلام وکو ووتمان لەبەرئەوی مەحالە کۆکردنەوەی ئەو دوو فاکتەرە بەیەکەوە بۆیە دوای ماویەکی کورت ئەو ئەزموونە هەلوەشایەوە دوای ئەوەی ئاراستەکەی گۆرا لە جیاتی هەنگاونان بەروە عەقلانیەت و نوێگەرایەتی بۆ هەنگاونانی خێرایی بەرەو تێکەڵەیەك لە ئەدەبیاتی فیکری ئیخوانی و سەلەفی. وە لەم پرۆسەیەدا کەسایەتی کاریگەری سەرەکی لە پەیوەندی بە هۆی ژێرخانە فیکریە ئیخوانیەکەی رۆڵی سەرەکی گێرا لە هەنگاونان بەرەو ئەو دەرەنجامە. نابێت ئەوەشمان لە بیر بچێت کە فیکری ئیخوانی ڕێژەیەك لە فیکری سەلەفی تێدایە لەبەرئەوەی سەرچاوی سەرەکی ئەدەبیاتی هەردوو مەدرەسەکە هەمان سەرچاوەن بەهەموو جیاوازیەکانیانەوە لە بۆچوون و ڕوالەت و لە تەکتیکی کارکردن ئەوەش ئەوە دەسەلمێنێت کە فیکری ئیخوان “یەکگرتوو” و فیکری سەلەفی دوو ڕووی یەك دراوی ئیسلامی سیاسین.
بۆ مێژوو من ئەو کات لە نووسینەکانم لە ڕابوون کە زمانحاڵی پەیوەندی بوو باسی ئەوەم کردوە کە دەبیت بە عەقل و حیکمەت هەڵسووکەوت لەگەل تێکستەکانی ئاینی ئیسلام بکرێت بە پێچەوانەی تێڕوانیی سەلەفی بۆ ئاینی ئیسلام وە هەروەها باسی ئەوەم کردوە کە پێویستە چاوپێخشانەوە بە کەلتووری فیقهی ئیسلامیدا بکرێت. هەرچەندە دوای شکستی ئەو ئەزموونە و پێداچونەوە بە زۆر لە بابەتە فکری یەکان تێروانینم بۆ زۆر لە بەبەتاکان بە شیوازێکی بنەڕەتی گۆڕا بە شیوازێکی زۆرجیاواز لە سەردەمی ئەو ئەزموونە.
لە راستیدا نەمدەویست ئەو لاپەرە لە مێژووی ئەزموونی پەیوەندی خوێندکاران و لاوانی کوردستان هەلدەمەوە دوای تێپەربوونی ١٩ ساڵ بە سەرهەلوەشاندنەوەی ئەزموونێکی کاری رێکخراوێکی خوێندکاران و لاوان لە کوردستان کە ئەو کات سەری هەلدا نەختیك جێی ئومێد بوو بۆ پەرەپێدان و پەروەردەکردنی خۆمان و خوێندکاران و لاوان لەسەر بنچینەیەکی زانستی و عەقلانی راست و دروست. وە ئێستا بووە بە بەشێك لە مێژوو کە حەز ناکەم هەر بە بیرم بێتەوە. بە تایبەتی من لە دوای ئەو ئەزموونە کورتە لە سالی ١٩٩٨ ەوە بە تەواوی فۆکەسم لەسەر لایەنی زانستی و پیشەیی خۆم کرد. کە زانیمان زۆر زەحمەتە بەو جۆرە عەقلیەتە و لە کەشیکی ناتەندروست و نا سروشتی کوردستان ئیش وکار بەڕیوە بچێت چونکە کێشە جەوهەریەکە ئەوەیە کە تۆ پرۆژەکت نیە بتوانێت مرۆڤی هۆشیار و پابەند بە بەها بەرزەکان پەروەردە بکات بۆیە دەبینی کە تاک لە کۆمەلگای ئێمە کاتێك دەبێتە ئیسلامیش “گوایە لە خەلك باشتر و شارەزاتردەبێت لە ئیسلام” هەر گەندەل دەردەچێت. گەندەلی لە بیرکردنەوە لە هەلسوکەوت لە بەریوەبردن لە دارایی ….هتد.
ئیستا بە پێویستی دەزانم ئەو لاپەرەیە هەلدەمەوە لەبەر چەند هۆیەکی زاتی و بابەتی وە بۆ ئەوەی بۆ مێژوو تۆمار بکرێت وەکوو ئەزموونێك کە دەکرێت سوودی لێ وەربگیرێت هەروەها بۆ لابردنی ماسك لەسەر دەموچاوی کەسانێك لە کۆنە ئیسلامیەکان کە ئیمڕۆ بە شێوازێکی نوێ کارەکانیان ئەنجام دەدەن بۆ هەلخەلاتاندنی خالك و بەردەوامی دان بەو بازرگانیکردنە لە ژیر پەردەی دین و ئیسلامچیەتی بە جۆریك کە زۆر دوورە لە هەموو پرینسیپێکی ئەخلاقی و مرۆڤایەتی. جگە لەوەی بەشیك لەو کارەکتەرانە کە ئیمڕۆ بوونە بە کەسایەتیەکی کۆمەلایەتی ناسراو لە ناو خەلک موزایەدەی ئیسلامچیەتی بەسەر خەلك دەکەن و خۆیان بە موسلمانتر لە هەمووان نمایش دەکەن لە ناو کۆمەلگا تەنانەت ئەو مافەیان بە خۆیان داوە کە ببن بە حاکم لەسەر ئەو خەلکانەی وەکو وان بیرناکەنەوە و هاوشیوەی ئەوان نین وایان هەڵسەنگێنن کە لە رێی راست لایانداوە و بە تێروانینێکی نزم سەیری خەڵك دەکەن بەو لێکدانەوەی کە گوایە تەنها ئەوان لەسەر هیدایەتن و زۆربەی خەلکی تر لە گومڕابووندان. بە دەخاوە لە زەمانێك دەژین گەندەلەکان زمانیان لەسەر خەلك درێژ دەکەن بۆیە پێویستە ماسکی ئیسلامچیەتیەی سەر دەموچاویان لابەرین و خەلك بە خۆیان و بیروبۆچوونیان بناسێنین. وە هەموو خەلکیش بە ئاسانی ئیمرۆ دەتوانیت بزانێت کە کێ چی هەبوو و ئێستا چی هەیە و چۆنیش پەیدای کردوە وە گەندەلەکانی ئەو سەردەمە کێن.
هۆکارەکانی هەڵدانەوەی ئەو لەپەڕەیە
１- ١- ئەزموونێکە دەتوانین سوودی لێوەرگرین لە هۆشیارکردنەوەی نەوەی نوێ و کۆمەڵگا بۆ ئەوەی نەوەی نوێ قەناعەتی تەواوی هەبێت کە ژیانی شارستانیەت و مافی مرۆڤ و دیموکراسیەت و زانست و کۆمەلگای مۆدیرن و پێشکەوتوو بە هیچ شێویەک لە گەل پرۆژە و بەرنامەی ئیسلامچیەکان تێك ناکاتەوە وەکو ئاو و ئاگر مەحالە بەیەکەو بگونجێن یان کۆبکرێنەوە.
٢- گەندەلی پەردەپۆشکراو بە ئاینی ئیسلام زۆر ترسناکتر و کاریگەرترە لە هەموو جۆرەکانی تری گەندەڵی مەبەستم لێرە تەنها گەندەلی نیە لە بواری دارایی بەلکو گەندەڵیە لە هەموو بواراکانی تری ژیان
٣- بەشێك لەو کارەکتەرە سەرەکیانەی ماسکی ئیسلامچیەتیان پۆشیوە لە باردۆخی ئێستا نەوەستاون لە ئەنجامدانی کاری چەواشەکاری بەلکو ئیستا بوون بە خاوەن ئەزموون و پرۆفیشنالانە کارەکانیان ئەنجام دەدەن و بەردەوامن
٤- بەشێك لەو ئیسلامیانەی دوێنێ لە باروودۆخی ئێستا لە پێناو بەرژەوەندی بازرگانی خۆیان سەنگەریان بە جۆرێك گۆریوە کە تەنانەت ئیبلیسیش بیری بۆ ناچیت بەلام ئەوە بۆ کۆمەلگا ئاشكرا نیە بە جۆرێك لەسەرەوە دەستیان لەگەل کەسانی ( “عەلمانی” وەکو خۆیان پۆلینیان دەکەن) تێکەڵکردوە لە رێی ئەنجامدانی پرۆژەی بازرگانی گەورە لە سێکتەرە جیاجیاکان و لە ژیرەوەش ماکینەی ئیسلامچیەتیان لە ناو کۆمەلگا بە گڕ خستووە و بازرگانی بە ئیسلام داکەن بە شێوازێکی مۆدێرن لە پەنای دەزگاکانی پەروەردەیی کەرتی تایبەتی و رێکخراواکانی کۆمەلگای مەدەنی و پەرەپێدانی مرۆیی کە لە راستیدا شێوازێکی سەردەمیانەی چەواشەکردنی نەوەی نوێ یە بە ئەدەبیاتی ئیسلامچیەتی لە ژێر پەردەی رێکخراوەکانی کۆمەلگای مەدەنی (منظمات المجتمع المدني).
٥- بەردەوامی ئەو کەسایەتی یە کۆنە ئیسلامیانە لەسەر کاری گەندەلی خۆیان کە سوودێکی دارایی زۆریان کردیە و بەرداوامیش دەیکەن لە رێی ئەو ئیسلامەوە کە کاریگەرترین ئامرازی بازرگانیە ئەگەر بزانیت چۆن بۆ بەرژەوەندی خۆت بەکاری بهێنیت
٦- بەشێك لەو ئیسلامیانەی دوێنێ ئیستاش موزایەدەی ئیسلامەتی دەکەن لەسەر خەلك بە گشتی و ئەوانەی بەرەوە هەندەران کۆچ دەکەن بە تایبەتی وە تاکو ئێستاش قەوانی سواوی (دار الاسلام) بۆ خەلك لێدەدەن گوایە ئەوان لە پێناو خزمەتکردنی ئیسلام و ئیسلامەتی لە کوردستان ماونەتەوە. گومانم نیە زۆر حەز دەکەن بگەن بە ئەوروپا بەلام چەند هۆکارێک هەیە کە ڕیگەیان پێ نادات بگەن بە ئەوروپا یان ناتوانن بگەن وە یان ئەگەر بتوانن بگەن بە ئەوروپا دەزانن ئەو پلە و پایەی لە ناو کۆمەلگای کوردەواری دەستیان کەوتوە بە گەندەڵی و بە بازرگانی ناشەرعی موستەحیلە لە ئەوروپا دەستیان بکەویت.
٧- بەشێك لە کۆنە ئیسلامیەکان لە کاتێکدا موزایەدەی ئیسلامچیەتی لەسەر خەلکی تر دەکەن و خۆیان بە بانگخوازی ئیسلامی دەزانن ئەوپەری نیفاق ئەنجام دەدەن لەگەل کۆمەلگا. بۆ نموونە هەندێكیان کە “عەلمانیەکان” بە بەربەستێکی گەورە لەبەردەم رێبازی بانگەوازی ئیسلامی دەزانن ئێستا بۆنەتە بسنسمان و بەرژەوەندی بازرگانی کۆیان دەکاتەوە لە گەڵ هەندێك بەرپرسان بۆ نموونە یەکێك لە ئیسلامیە دێرینەکان و ناسراوەکانی ناو کۆمەلگا لە پێناو بەرژەوەندیە بازرگانیەکەی لە ئاکاونتی خۆی لە فەیسبووك ستایشی هەندێك لەو بەرپرسانە دەکات و وینەی خۆی لەگەلیان بلاودەکاتەوە و بەسەر شان و باڵیان دەخوینێت. یەکێکی تریان مەلەفی لە دادگایە وە ئەوی تریان پرۆژەی گەورەی نیشتەجێ بوون جێبەجێ دەکات و تەواوی پاڵپشتی لە بەرپرسان وەردەگرێت پاشان ئیسلامەتی بە خەلک دەفرۆشێت. لە هەمووی سەیرتر ئەوەیە ئەو گەندەلانە ئەکاونتی خۆیان لە فەیسبووك پر کردووە لە ئایاتی قورئان و حەدیسەکانی پێغەمبەر و ووتارر دینی و ئیسلامیات و لەو ڕێیەوە ڕووی ساختەی خۆیان نمایش دەکەن.
هۆکارەکانی شکست وهەلوەشاناوەی پەیوەندی
لە راستیدا بە بۆچوونی من هوکاری سەرەکی شکستخواردنی ئەزموونی پەیوەندی دەگەرێتەوە بۆ نەبوونی ئەو بەرنامەو پرۆژەیەی کە دەبیتە مایەی پەروەردەکردنی مرۆڤی هۆشیار و پابەند بە بەها بەرزەکان و خاوەن تیروانینێکی زانستیانە بۆ ژیان کە بێ گومان لە رێی ئیسلامی سیاسی دروست نابێت وە هەڵەی هەندێکمان کە وامانزانی دەکرێت پرنسیپەکانی عەقلانیەت و نویگەرایەتی و بیرکردنەوەی زانستی ئاویتە بکرێت لەگەڵ ئەدەبیاتی ئیسلامی سیاسی کە لە ڕاستیدا دوو ئارەستەی تەواو جیاوازن و هەرگیز بەیەك ناگەن.
بەلام هۆکارە لاوەکیەکانی تر بە گشتی دەکریت لەم خاڵانەی خوارەوە کورت بکرێتەوە
١- کەسایەتی کاریگەری سەرەکی لە ئاستی پێویست نەبوو هەروەها وەکو کەسایەتیەکی ئیسلامی پەروەردەی مەدرەسەی ئیخوانی پەیوندیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی پتەوی هەبوو لەگەلیان و زیاتر لە فەلەکی ئەو ئاراستەیە دەخولایەوە
１- ٢- بە گشتی ئەندامانی سەرەکی پەیوەندی لە ئاستێکی بیرکردنەوی کراوە و پتەو نەبوون کە بتوانن ڕیڕەو پەیوەندی بە جۆرێك ئاراستە بکەن کە ببێت بە مەدرەسەییەکی فیکری خاوەن بەرنامەیك کە بتوانێت خزمەتی خۆیان و خوێندکاران و لاوان بکات لە سەر بنچینەیەکی فیکری هاوچەرخی پێشکەوتوو.
٣- سەڕەرای ئەوەی زۆربەی ئەندامەکانی دەستەی بەڕیوەبردنی پەیوەندی دەرچووی زانکۆ و مامۆستای زانکۆ بوون بەلام کەسانی ئاست نزمیش شوێنی خۆیان تێدا کردبەوە تەنانەت هەندێکیان قۆناغی ئامادەیشیان تەواو نەکردبوو
٣-نەبوونی ئالیەتێکی بەدواداچوون و هەڵسەنگاندن و چاکسازی کە بتوانێت ئاراستەی پەیوەندی و کاروبارەکانی بەرەو پێش ببات و بیپارێزیت لە فاکتەرە ڕوخێنەرەکان
٤- پەیوەندی پێناسەی خۆی نەدەزانی بۆیە لە ئاستی رێکخراویکی خویندکاران و لاوان هەلسوکەوتی دەکرد بەلكو وەکو لایەنێکی سیاسی سەربەخۆ خۆی نمایش دەکرد.
٥- بوونی نیفاقی سیاسی لەلایەن هەڵسونێرانی پەیوەندی کە هەر ماویەک خۆیان لە لایەنێکی ئیسلامی نزیک دەکردەوە بە پیێ بەرژەوەندیەکان کە لە کۆتایی دەرکەوت هیچ بنەمایەکی لۆجیکی نیە جگە لە خۆ نمایشکردن و گەڕان بە دوای هەندێك دەسکەوتی دارایی و پالپشتی مەعنەوی.
٦- راکێش ڕاکێشی لایەنە ئیسلامیەکان بۆ لە خۆگرتنی پەیوەندی خوێندکاران و لاوان یان ئاراستەکردنی بە پێی بەرنامەی خۆیان
٥- تووشبوونی پەیواندی بە پەتای جۆرێك لە بیرکردنەوە کە تێکەڵیك بوو لە ئەدەبیاتی مەدرەسەی سەلەفی و ئیخوانی کە هەردووکیان لە بنەڕەتدا یەکدەگرنەوە ئەوەش بووە هۆی دوورکەوتنەوی تەواوی پەیوەندی لە مەدرەسەی عەقلانیەت و نوێگەرایەتی (الحداثة) و هەنگاونانی بەروە ئەزموونێکی ئیسلامی جووت ڕەگەزی فیکری. بە داخەوە تاکو ئیستاش بەشێك لە ئەندامانی سکرتاریەتی پەیوەندی سەرەرای گەیشتنی هەندیکیان بە ئاستی خویندی بالای جیاواز و پیشەی جۆراو جۆر هەر لەسەر عەقلیەتی ٢٠ سال پێش ئێستان.
٧- پەیوەندی خەلکێکی بەرژەوەندیچی لە خۆی کۆکردبەوە کە جگە لە گەیشتن بە مەبستی تایبەتی خۆیان هیچیان لە بیر نەبوو بۆ نموونە کەسانێك تەنها بۆ ئەوەی لە ڕیی پەیوەندیەوە بچن بۆ خوێندن لە مالیزیا مەرحەبای پەیوەندیان دەکرد.
٨- هەر پرۆژەیەک لەسەر بنچینەیەکی زانستی و بیرێکی کراوەی فرەوانی هاوچەرخی پێشکەوتوو دانەمەزریت ئەوا چارەنووسی لەناوچوونە بە شێوازێک لە شێوازەکان وە دەبێت دەرکی ئەوە بکەین کە چۆن موستەحیلە فیکری ڕەجعی لەگەل فیکری نوێگەری هاوچەرخ یەکبگرنەوە بە هەمان شێوە کۆکردنەوەی بیری ئیسلامی سیاسی لە گەڵ فیکری زانستی و نوێگەرایەتی مەحالە. ئەوەش حەتمیەتەکی مێژوویی یە کە چارەنووسی شکستخواردن چاوەڕوانی ئەزموونی بێ بنەما دەکات و مێژووش خۆی دوبارە دەکاتەوە.