كەمال چۆمانی
کاتێک زلهێزەکانی جیهان و هێزە ناودەوڵەتیی و هەرێمییەکان لەسەر رۆژئاڤای کوردستان و داهاتوی سوریا لە بەیەکدادانێکی قوڵ دان، پێویستە رۆژئاڤا وەک ئەکتەرێکی نادەوڵەتیی زیرەکانەتر لەوان مامەڵە بکات. هەر بۆیە، سەرەڕای ئەوەی هاتنەوەی هێزەکانی بەشار ئەسەد بۆ رۆژئاڤا خواستی گەل و رۆژئاڤا و دیموکراسیخوازان نییە، بەڵام گەمەیەکی زیرەکانەی زۆر گرنگە، پێویستییەکی مێژویییە.
ئەگەر لە هەشت ساڵی رابردودا داعش دوژمنی هاوبەش بوبێت و هەمو هێزەکان کۆک بوبن لەسەر شەڕکردن و لەناوبردنی، ئەوا لەمەودوا دەستکەوتی شەڕەکە لە داهاتوی سوریا خاڵی ناکۆکیی دەبێت. دوژمنێکی هاوبەش هەموانی کۆکردەوە لە سوریا بۆ شەڕێکی هاوبەش، ئێستا هەر ئەو هێزانە لەسەر داهاتوی سوریا شەڕیانە.
لە سەرەتای شوبات هێزێکی بەشار ئەسەد و روسەکان ویستیان هێرشبکەنە سەر کێڵگەیەکی غاز کە هێزەکانی سوریای دیموکراتیک دەستیان بەسەردا گرتوە دوای دەرهێنانی لە بن دەستی داعش بە هاوکاریی ئەمریکا، بەڵام ئەمریکا زۆر بەتوندی وەڵامیدانەوە و دەیانی لێ کوشتن، ئەمە بە خوێناویترین پێکدادانی روسیا و ئەمریکا دادەنرێت لە مێژوی چەند دەیەی رابردودا.
لە شەڕی داعش، تەنها رۆژئاڤا و ئێران و ئەمریکا خاوەنی ستراتیجێکی نەگۆڕ و ودوربین بونە، تەنها ئەو سێ هێزەش براوەی سەرەکیی شەڕەکەن.
تورکیا لە پشتیوانییکردنی داعشەوە بۆ دروستکردنی پڕۆکسیی تیرۆریست، تا هێرشکردنە سەر عەفرین، لە هەڵەی ستراتیجیی گەورە دایە. ئەوەی سیاسەتی تورکیا و ئەردۆغان دادەڕێژێ لە ناوچەکەدا، دژایەتیی پەکەکەیە نەکە بەرژەوەندییە نیشتیمانییەکانی تورکیا.
ئێران ستراتیجێکی فراوانی هەیە بۆ ئەوەی هاوپەیمانێتییەک دروستبکات کە ئێران تێیدا بتوانێت گەمەکەرێکی سەرەکیی سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێت، ئەو هێزانەی هاوپەیمانین مێژویەکی قوڵی سیاسیی و ئایدیۆلۆژیی بەیەکەوە گرێیاندەدات. سەرەڕای ئەوەی لەگەڵ ئەمریکا دو نەیاری یەکترن، بەڵام لە شەڕی داعشدا، نەک نەبوە رێگر لە جێبەجێبونی سیاسەتەکانی ئەمریکا، هاوکاریش بو لە جێبەجێبونی سیاسەتەکانی. بەڵام تورکیا، سەرەڕای ئەوەی هاوپەیمانێکی ستراتیجیی ئەمریکا و ئەوڕوپایە و ئەندامی هاوپەیمانی ناتۆیە، بەڵام لە سەرەتای شەڕی داعشەوە تا ئێستا هەمو سیاسەتەکانی دژ بە ئەمریکا و ئەوڕوپا بونە.
ئەمریکا لە سوریادا چیتر کەوتنی رژێمەکەی ئەسەدی بۆ گرنگ نییە هێندەی لاوازبونی روسیا، لەناوبردنی یەکجارەکیی داعش و هێزە تیرۆریستەکانی تر، کۆتاییهێنان بە شەڕ و ئاوارەکان، سنوردارکردنی ئێران و مانەوەی خۆی لە داهاتوی سوریا لا گرنگە.
داهاتوی سوریا پەیوەستە بە روسیا، ئەمریکا، ئێران، تا رادەیەک تورکیا. بێگومان وڵاتانی کەنداو و یەکێتیی ئەوڕوپا و تەنانەت چینیش خاوەنی قسەی خۆیانن. رۆژئاڤای کوردستان سوریایەکی دیموکراتیکی فیدرالی دەوێت. دەشزانێت ئەو سوریایە هەر لەژیر سایەی بەشار ئەسەد دەمێنێتەوە بە هۆی ئەو ململانێ و کاریگەریی زلهێزانی دونیا. بەناو ئۆپۆزسیۆنی سورییش بەشێکیان بون بە تیرۆریست و بەشەکەی تریان لەژێر کۆنترۆڵی تورکیا دان. واتا، بۆ کورد لە سوریا، بەناچاری دەبێت لەگەڵ ئەسەد رێکبکەون. ئەمریکاش بەو رێککەوتنە دڵناخۆش نییە چونکە دواجار بەشار ئەسەد هێشتا سەرۆکی ئەو وڵاتەیە و ئێران و روسیا بە هەمو توانایەکیانەوە دەیپارێزن. بەشێک لە داواکانی کوردی لە داهاتوی سوریادا جێیبۆتەوە، بەشەکەی تری کورد هەوڵی بۆ دەدات. لەگەڵ ئەمریکا هاوپەیمانێتییەکەی دەپارێزێت، بەڵام لەگەڵ حکومەتی بەشار ئەسەد ناتوانێت بەتەواوی پەیوەندیی بپچڕێت، ئەمریکاش ئەمەی ناوێت.
ئەوەی ئەمریکا لێی دەترسا، نزیکبونەوەی روسیا و کورد بو کە ئەمە دوای هێرشی تورکیا بۆ سەر عەفرین و بێهیوابونی کورد لە روسیا تا رادەیەک ئەو ترسە رەویتەوە. هەرچەندە ئەمریکا دەیەویست کورد وەک هێزێک بەکاربێنێت بۆ سنوردارکردنی ئێران لە سوریا، بەڵام ئەمە کەمێک زەحمەتە دوای ئەوەی تورکیا هێرشی کردە سەر عەفرین و ئەمریکا بە هۆی هاوپەیمانێتیی لەگەڵ تورکیا و هاوپەیمانێتیی ناتۆ نەیتوانی بەتەواوی بەرگریی لە کورد بکات. ئێران لەو چوارچێوەیەدا زیرەکانە هەوڵی ئەوەی دا کە سوریا و کورد لە یەک نزیکببنەوە چونکە ئەمە هێندەی دژ بە روسیا و تورکیایە، هێندە دژ بە ئەمریکا نییە، بۆیە ئەمریکاش لای ئاسایییە.