مەریوان وریا قانع
(٢)
ڕۆژی شەمەی ڕابوردو جارێکی تر ١٣٦ ھەزار کەس لە فەرەنسادا چوونەوە سەر شەقامەکان، لەوانە ١٠ ھەزاریان لە پاریس. ژمارەی ئەو پۆلیسیانەی لە پاریسدا خرابوونە سەر شەقامەکان بۆ چاودێریکردن و کۆنترۆڵکردنی ناڕەزایی دەربڕینەکان، نزیکبوو لە ژمارەی ئەوانەی لەو شەرەدا لە خۆپیشاندانەکاندا، بەشداربوون. ئەو ڕێگایانەش کە پاریس بە ناوچەکەنای دەرەوەیەوە گرێئەدات، لەلایەن پۆلیسەوە کۆنترۆڵکرابو، لەزۆر شوێنی شارەکەشدا بەشێکی زۆر لە دوکان و بازاڕەکان داخرابوون. پاریس لەم ڕۆژانەدا چیتر ئەو شارە نییە کە لە خەیاڵی زۆرێک لە مرۆڤەکانی سەر ئەم ئەستێرەیەدا ھەیە.
ناڕەزاییدەربڕینی ئەم جارەی فەرەنسا تەنھا تەحەدای پایتەختی وڵاتەکە ناکات، بەڵکو تەحەدای سەرجەمی سیستمی دیموکراسیی وەک گشتێک دەکات. لە دوای جەنگی جیھانی دووھەم و کۆتاییھاتنی فاشیزمەوە سیستمی دیموکراسیی بەڕادەی ئەمڕۆ ڕووبەڕووی تەحەدای گەورە نەبۆتەوە. ئەوەی ڕووئەدات تەعبیر لە توڕەبوون و ناڕەزاییدەربڕینێک دەکات کە لای نزیکەی ٧٠ % کۆمەڵگای فەرەنسیی ئامادەیە. ئەوانەی دەچنە سەر شەقامەکان بۆ ناڕەزایی دەبڕین توڕەیی و نائومێدییەک دەیانجوڵێنێت کە لەناو زۆرینەی کۆمەڵگای فەرەنسیی و لە بەشێکی تری کۆمەڵگا ئەوروپییەکاندا، ئامادەیە. ئەمانە تا ڕادەدەیکی زۆر باوەڕیان بەو پارتە سیاسیانە نەماوە کە لەناو سیستمی دیموکراسیی ئەمڕۆکەی فەرەنسادا ئامادەن و وادەکەن سیستمە سیاسییەکە ئیشبکات. چوونە سەر شەقام بەو ژمارە گەورەیە خۆشی مانای باوەڕنەمان بە ”سیاسەت“ خۆشی وەک چارەسەرێک بۆ کێشەکانیان. ئەمە وادەکات چەندان شارەزا ئەم بزوتنەوەیە بە بزوتنەوەیەکی ”دژە سیاسەت“ ناوببەن.
بە بۆچونی من، ڕووە گەش و گرنگەکەی ئەم تووڕەبوونە کۆمەڵایەتییە لەوەدایە کە بەگژاچوونەوەیەکی بەھێزی ئەو سیاسەتە نیولیبرالەیە کە نوخبە حومکڕانەکانی ئەوروپا، لە سێ دەیەی ڕابردوودا بەسەر کۆمەڵگا ئەوروپییەکاندا سەپاندویانە. نوخبەیەکی نیولیبرال کە بەشی زۆری کۆمەڵگاکەی خۆیان، بە تایبەتی چینەکانی خوارەوەی ئەو کۆمەڵگایە، بە گەمژە و نەزان و گەلحۆ دەزانن و وەک بوونەوەری بچووک و ھیچ لەباردانەبوو وێنایاندەکەن.
نیولیبرالیزم بە مانا ھەرە سادە و ھەرە ڕاستەوخۆکەی ھێما بۆ ئەو سیاسەت و ستراتیژە ئابورییانە دەکات، کە دزیی لە ھەژاران دەکات و دزیەکەش بە دەوڵەمەندەکان دەبەخشێت. مرۆڤ پێویست ناکات مارکسیی بێت بۆئەوەی نیولیبرالیزم بەو مانایە ببینێت و پێناسبکات. ئەو ستراتیژەش لە دزیکردن فرەجۆرە، بەڵام ھەرە ئاشکراکانیان بریتیە لەڵ بەرزبوونەوەی نرخی شت و مەک، بەرزکردنەوەی باج لەسەر چینەکانی خوارەوە، ھێشتنەوە یان دابەزاندنی داھاتی ئەم چینانە. ھەموو ئەمانەش لە قازانجی کۆمپانیا مەڵتی ناشناڵەکان و بانکەکان و دەوڵەمەندانی وڵاتەکە. ئەم دۆخی دزیکردنەیە ڕاڤەی ئەو دروشەمە دەکات کە ھەندێک لە خۆپیشاندەرانی پاریس بەرزیان کردۆتەوە: ”پارەکانمان بدەنەوە“.
ئەم بزوتنەوەیە لە بەشی خوارەوەی کۆمەڵگاوە ھاتووە، لە شوێنێکی وەک فەرەنسادا، لە دوو ھەزار شارەوانیدا ئامادەیە، تا ئێستا بەبێ سەرۆک و ئۆرگانی رەسمییە، بەبێ پارە و بەبێ دەزگا دروستبووە، پارت و ئۆرگانی سیاسیی دیاریکراویان لە پشتەوە نییە، ئەوەی ھاوبەشە ھەستکردنی بەشداربووەکانە بەوە کە ئەوان زیانێکی گەورە و بەردەوام لە ھەلومەرجێک دەکەن کە خۆیان بەشدار نین لە دروستکردنیدا. لە سێ دەیەی ڕابردوودا ئەوەی لە ئەوروپادا پێیدەڵێن ”دەوڵەتی خۆشگوزەرانیی“، welfare state، بەتەواوی لاوازکراوە و زۆربەی ئەو کەرتانەی کە جاران ئەم دەوڵەتە بەڕێوەیدەبردن بەتایبەتیی کراون و خراونەتە بەردەمی لۆژیکی ”بازاڕیی ئازاد“ەوە. لەوانەش سیستمی خوێندن و تەندروستیی و ھاتوچۆ و پارەی خانەنشینیی و زۆر شتی تر. ئەمەش مانای لابردنی ئەو کۆمەکەی کە دەوڵەت لەم کەرتانەدا بە چینەکانی خوارەوەی کۆمەڵگای دەکرد. بە کورتیەکەی ”دەوڵەتی خۆشگوزەرانیی“، کە بە شێوەیەکی ڕێژەیی لە خەمی ھێزە لاواز و پەراوێزیی و ھەژارەکانی ناو کۆمەڵگادا بوو، لە سی ساڵی ڕابردوودا بە تەواوی بچووک و لاوازکراوە ھۆڵەندییەکان دەڵێن ئەم دەوڵەتە ”ڕووتکراوەتەوە و جل و بەرگیی لەبەردا نەھێڵدراوە“.
بەڵام ئەم دۆخە گشتییە لەناو یەک ستراتیژیی ناڕەزاییدەربڕینی ئاشکرا و لەناو یەک پرۆگرامی سیاسیی ھاوبەشەدا کۆنەبۆتەوە. ھەندێک مارکسیی خۆشباوەڕ و کورتبین ئەم جوڵەیە وەک شۆڕشی کرێکاران وێنادەکەن و ھەندێک ڕەشبینیش کورتیدەکەنەوە بۆ بزوتنەوەیەکی ڕاستیستی و نیمچە فاشیستیی. بەڵام ئەوەی لە ڕاستییەوە نزیکە ئەوەیە کە ھێلەکە زەردەکان لەناو خۆیاندا ھێندە دابەش و جیاوازن، وەک نووسەرێکی ھۆڵەندیی دەڵێت، پێدەچێت ”تاقە شتێکی ھاوبەش کە ھەیانبێت ھێلەکە زەردەکانیان بێت“. ھەندێک لە بەشداربووان باوەڕی تەواویان بە پەنابردن بۆ توندوتیژیی ھەیە، ھەندێکی تریان تەواو ئاشتیخوازن، ھەندێکیان چەپگەر و ھەندێکیان ڕاستڕەون، ھەندێکیان ڕاسیستن و ھەندێکیان ھیومانیست، ھەندێکیان دیموکراس و ھەندێکیان دژ بە دیموکرسییەت، ھەندێکیان پێشکەوتنخواز و ھەنێکیان کۆنەپارێز، کەسانێکی تێدایە داوای کۆتاییھێنان بە کاپیتالیزم دەکەن، کەسانێکی دیکەی تێدایە دژ بە کۆچبەر و بیناییەکانی ناو ئەورپان، وەکچۆن کەسانێکی تری تێدایە کە داوای گەڕانەوەی سیستمی شاھانە و کۆتایی سیستمی کۆماریی لە فەرەنسادا دەکەن.
ئەم ھەمەڕەنگیی و جیاوازییە ناوەکییە خاڵێکە وادەکات ئەم بزوتنەوەیە بشێت ھەم بە ئاقارێکی دیموکراسییانەدا بڕوات و لە دۆخی سەرکەوتنیدا دەسکارییەکی گەورەی سیستمەکە بەئاراستەی دەستەبەرکردنی دادپەروەرییەکی گەورەتردا، بکات، بەڵام دەشێت بە ئاراستەی دروستکردنی سیستمێکی ڕاسیستیی و دەسەڵاتگەر و نادیموکراسدا بڕوات کە زیانێکی گەورە بە کۆمەڵگای فەرەنسیی بگەینەێت.
ھەردوو ئەگەرەکە ئامادەیە، ئەوەی شوێنی دڵخۆشییە عەقڵە ڕەخنەیی و دیموکراسەکانی ناو ئەوروپا خۆی، ھەردوو دیویی دیاردەکە دەبینن و کورتی ناکەنەوە بۆ یەک دەرکەوت لە دەرکەوتەکانی.