د. محمد عه‌لي
هه ردوو وه‌زیری کشتووکاڵی کا بینه‌ی پێشووو8 وه ئه‌م کابینه‌ی ئێستای حکوومه تی هه ریم یه به‌مه‌به‌ستی پاراستنی بازاڕی به رووبوومی کشتووکاڵی
ناوخۆله کاتی هاوین وسه ره‌تای پایزاهه ندێ بریارده‌رئه که‌ن تارێگری بکرئ له‌ته ماته‌وهه ناری هاورده کراو.هه ڵبه ته لێره دا مه به‌ست شرۆڤه‌ی بریاره کانه زیاترله وه‌ی که ره‌خنه بێ له م دوووه‌زیره ،چوونکه هیچ نه بێ ئه م دوووه‌زیره‌لانی که‌م هه ستیان به پێوویستی پاراستنی به رهه می ناوخۆ کردوه کردووه له‌چا وهاوپیشهکانی خۆیان وهه موو سه رۆک کابینه کانی پێشوو.
سه ره تا سیاسه‌تی ئابووری نیشتیمانی،له مه‌شا سیاسه تی باج وگوومرگ په یوندی به سیاسه‌ت،فه لسه فه ی سیاسی وه جیهان بینی سیاسی ده وڵه ته وه هه یه له گه‌ڵ ئامراز، سیسته م، ده‌زگا ی جۆراوجۆری ینشتیمانی وه میکانیزمی گوونجاووئا ماده‌کراوبۆپیاده کردنی ئه م سیاسه تی ئابووریه له زه‌مینه‌ى راستیا .له ژێررۆشنایی ئه‌م راستیه دا ئه بینین که نه‌سیسته‌م ،نه ئامراز وه‌نه ده‌زگا ی جۆراوجۆری ینشتیمانی وه میکانیزمی گوونجاووئا ماده‌کراوهه یه، به‌ڵگه ی راستی ئه مه ش وه ک یه ک نموونه ئه‌مه یه ،له گه‌ڵ رێگری گرتن له ته ماته ی هاوه‌رده نرخی ته‌ماته له وه‌رزی خۆیا هینده نزم ئه بیته‌وه که به‌های تێ چوونی به رهه م هێنانیشی ناداته وه به جووتیار نه ک قازانج که ببدته سه‌رچاوه‌ی بژێوی .واته له م کاته‌دا که ته ماته زۆره یا وه‌رزیه‌تی وه یا هه ربه‌رهه میکی تروه‌ک ترئ، کاله‌ک شووتی …هتد که له وه‌رزی خۆیانا زۆرن بازارهێنده زۆرتێرئه که‌ن که به‌هاکانیان وه ک له سه ره وه ئاماژه‌م پێ دا نرخی تێ چوونیشیان پرناکه نوه نه ک سه رمایه په یا کردن بۆبژێوی .ئه مه‌جگه له ماندووبوون و به فیڕۆدانی کات ،که ئه مه به هه موو پێوه‌رێک زیان وکاره‌ساتێکی ئابووری،ده‌روونی وه هه تا کۆمه‌ڵایه تیه بۆبه‌رهه م هێنه روکۆی کۆمه‌ڵ ووڵات.
ئه مه نیشانی ئه دات که خۆی بریاره‌که له بنه مادا راسته به ڵام نا توانێ ئه م زیانانه که‌م بکاته‌وه که له سه ره وه باس کرا ،واته نه به رهه م ئه پارێزێ له به فیرۆچوون نه به‌رهه م هێنه رله زیان له به رئه م هۆکاره سه‌ره‌کیانه‌ی خواره‌وه:
１- نه بوونی سیاسه‌تیکی ئابووری نیشتیمانی روو‌ن که ببته پێوه‌روستاندار بۆهه مووکایه‌کانی ئا بووری وه چالاکی وڕه وشی بازاڕ، تا به‌گوێره‌ی ئه م سیاسه ته ره‌وشی ئابووری وبازارله رێگه ی یاسا دانانه‌وه رێک بخرێ.
２- نه‌بونی پیشه‌سازی خۆراک بۆئه وه‌ی هه م نرخی به روبوومه کان دا نه‌به‌زێ له رێگه پیشه سازیک ردنه‌وه ئه م به‌روو بوومانه هه ڵبگێڕێن وه بکرێنه جۆرێکی تری به رهه م ،بۆ نموونه‌له م کاته دا که ته‌ماته زۆره چه نده ها که‌رگه‌ی دۆشاوی ته‌ماته دروست بکرێ بۆئه وه‌ی بازاری دۆشاوی ته‌ماته به به‌رهه می ناوخۆ پڕ بکرێته‌وه. هه روه ک ئه بینین بۆ کرینی دۆشاوی ته‌ماته ئه بئ به رهه می هاورده کراو بکرین به نرخێکی گران به‌ڵام ۱ سندوق ته‌ماته ئیستا به ۱۰۰۰ دیناره،واته نیوه ی نرخی۱ کیلۆ دۆشاوی ته‌ماته ی هاورده کراو. له به رئه‌وه،بریار بێ ئاماده کاری ژێرخانی ئاماده‌کراوی شیاووله بواری خۆی دا نا توانێ ئه نجامی ئامانج داری هه بێ.
３- نه بوونی ژێرخانی به بازارکردن، دابه‌ش کردن وه پارێزگاری کردنی به رو بوومه کان له شوێنی شیاو.
４- نه بوونی ستراتیجی نیشتیمانی بۆهه رکه تێکی ئابووری له سه رئاستی سیاسه تی حکومه ت وه هه روه‌ها وه‌زاره‌ته کان ،بۆنموونه له م حاڵه‌ی ئێستا که به رهه مه وه‌رزیه کان وه‌ک ته‌ماته که نرخ ناکات رۆڵی وه‌زاره‌تی بازرگانی ئه‌بئ چی بێ که نه توانێ بازارێک بۆته‌نها یه ک به‌رهه م له ده‌ره وه په یدا بکات؟هه ڵبه ته وه‌زاره‌ته کانی تریش ئه بێ ڕۆڵی خۆیان بناسن وه کاری پێ بکه‌ن ،واته بزانن کاریان، ئامانجیان وه ستراتیجیان چیه؟ نه‌ک بکرێنه ئۆفیسی ته نها هاتوو /چوو.
جگه له به‌روبوومی میوه،که له زۆری کاته‌کانی ساڵا له ده‌ره‌وه دێت، به هه مان جۆربه‌رووبوومی شیره‌مه‌نی، گه نمی، باقله ییه‌کان/ووشکه،پیاز،په تاته‌وه گۆشتیه کانیش که خۆراکی رۆژانه ی خالکن به شی هه ره زۆریان ئه‌وه‌ی له بازاراکاندان به‌رهه می هاورده کراون.ئه مه ش ،ئه وه ئه گه یه نئ که به شی هه ره زۆری داهاتی وه‌ڵاتی ئێمه‌که ۹۰%له نه‌وت وهه ندێ سه‌رچاوه‌ی بچووکی ترپه یدائه بێ، ئه چێته ده ره وه‌ی وڵات که ئه نجامه که‌ی نه ته‌نها ئه م هه مووزیانه داریییه که ساڵانه به ده‌یان ملیارد مازنده ئه کرێ،به ڵکوو نه‌هێشتنی بازاری کاره بۆ هێزی کاری ناوخۆ به تایبه ت گه نجان وده‌رچوانی خوێندنگه وزانکۆکان .چوونکه ئه وپاره یه ی که بۆ کرینی که ره سه‌ی خۆراکی یا پیشه سازی بچووک به‌کاردێ له ده‌ره‌وه‌ی وه‌ڵات. ئه‌گه‌رویسستی سیاسی، به رنامه وه ستراتیجی سیاسسی هه بێ
، ئه توانرێ هه مووئه م به رهه مانه له ناوخۆی وڵات به رهه م بێن به که م ترین سه‌رمایه وتێ چوون به به‌راورد له گه‌ڵ ئه م وڵاتانه‌ی لێیان به رهه م دێن وه هاورده ئه کرێن . وه ئه‌وپاره‌یه ی بۆ کڕینی که ل وپه لی هاورده به کاردێ بۆ ئه‌وه‌ی بازاری کاروئا بووری وڵاتا‌نی هه نارده که‌ری پئ ببوژێته‌وه ،ئه توانرئ له ناوخۆی وڵاتا سه‌رمایه گووزاری پئ بکرێ وه شوێنی کاربۆسه دان هه زارگه‌نجی بێکارفه راهه م بکات. ئه‌مه‌ش بۆخۆی خزمه ته به ره‌هه ندی سیاسی ،ئابووری،کۆمه‌ڵایه تی وه گه ل ونیشتیما ن وئاینده ی نه‌وه‌کانی ئێستاوداهاتوو.
به شێوه یه‌کی گشتی، هه ربریارێ له مه‌رهاندانی به رهه می ناوخۆکه‌ریکی باش وپێویسته ، چوونکه له‌گه ڵ خۆیاووشیار کردنه وه هه روه ها ئاگادار کردنه وه یه ک بۆ ده سه‌ڵات داران وڕای گشتی ئه‌هێنێ تاهه موو ئه م خاڵه لاوازانه ئا شکرا بکرێن که ئه بئ چاک بکرێن،وه هه ست ئه کرێ و ئه زانرێ که کام جۆری سیسته م ،ڕێگا وه ئامراز ئه بئ به کار بێت یان کاریان له سه ربکرێ تا بتوانرێ به رهه می نیشتیمانی له چوارچێوه‌ی سسته مێکی به‌رنا مه دانراو وه له سه ربنه‌مای ئابووریه‌کی ته ن دروست ،ژینگه دۆست وه به ڕه‌چاوکردنی پێویستی به‌ر پرسیاریه تی کۆمه ڵایه تی وانسانی به‌رهه م بهێنرێ،هه م بۆ پڕکردنه وه‌ی پێویستی ناوخۆهه م بۆهه نارده کردن که به دڵنیایی کوردوستان ئه توانئ چوونکه له هه موو ڕوویه که وه زه‌مینه ی گونجاوی هه یه که له‌زۆرشوێنی ترنیه به تایبه ت له ڕۆژهه ڵاتی ناوه‌ڕاست.
بڕیاره‌کانی وه‌زاره‌تی کشتووکاڵ له‌مه‌ڕ پاراستنی به‌رهه‌مى نیشتیمانی چه‌ند کارا ئه‌بن؟
