تەنگژەی حوكمڕانی لە عێراق

لەلایەن ستاندار Posted on 275 جار بینراوە

لوقمان حاجی قادر

ڕوخانی ڕژێمی پێشوو لە ساڵی 2003، عێراقی خستەبەر دەمی ئاگری میتۆدە باوەكەی حوكمڕانی ڕۆژهەڵاتی لە خراپی ئیدارەدانی دەوڵەت و بەفیڕۆدانی دەرامەتە سرووشتی و مرۆییەكانی. هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2018، چینێكی تازەی سیاسی هێنایە سەر حوكم، كە گەرەكیان بوو گۆڕانێكی ڕیشەیی ئەرێنی لە حوكمڕانیدا بێننەكایەوە.

شێواز و میكانیزمی هەڵبژاردنی بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆمار، دەستپێكێكی باشی ئەو حوكمڕانییە تازە بوو، بەوەی لە دەرەوەی بەشبەشێنەی نەتەوەیی و تایەفی و حزبی بەڕێوەچوو.

قۆناغە تازەكە وەرچەرخانێكی گرنگ بوو لە پڕۆسەی سیاسیدا، بەوەی دوو خاڵی تەوەری كردنە چەقی خۆی؛ دەستگرتن بە سەربەخۆیی بڕیاری نیشتمانی و بەدوورگرتنی عێراق لە تەوەربەندییەكانی ناوچەكە.

هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار بەرجەستەی خاڵی یەكەمی میتۆدە تازەكە بوو، خاڵی دووەمیش لە كۆنگرەی ڕیاز بەرجەستە بووه،‌ كاتێك عێراق وەك پەرۆشی بۆ میتۆدە تازەكەی، ڕەتیكردەووە واژۆ لەسەر بەیاننامەی كۆتایی كۆنگرەكە بكات، كە بۆنی خزانەناو تەوەربەندییەكانی لێ دەهات.

هەرسێ سەرۆكایەتییەكەی دەوڵەت، بە پاڵنەری ستراتیژیەتە تازەكەی‌ سەرۆك كۆمار، كەوتنە جموجۆڵی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتی؛ كۆشكی سەلام بووە ماڵی كۆكردنەوەی لایەنە سیاسی و چالاكوانانی مەدەنی و مافەكانی مرۆڤ و نووسەر و ڕۆشنبیران و سەرجەم چین و توێژە جۆراوجۆرەكانی كۆمەڵگای عێراقی، ئەمە جگە لە پەیوەندی بەردەوام و توندوتۆڵ لەگەڵ بۆگەڕاوەیی باڵای ئاینی نەجەف. بەمەش كۆشكی سەلام بووە مەڵبەندی گفتوگۆی نیشتمانی تاوتوێكردنی پرسە چارەنووسسازەكانی عێراق، بە ئامانجی تێپەڕاندنی تەنگژە سیاسییەكەی.

دەسەڵاتدارانی تازەی عێراق، وەزارەتی دەرەوەیان كردە سەرەنێزەی‌ جوڵه هەرێمی و نێودەوڵەتییەكانیان، بەسەرپەرشتی سەرۆك كۆمار، چەندەها گەشتی جۆراوجۆر لە ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتیدا ئەنجامدران، سەرۆكایەتی حكومەت و پەرلەمانیش هەمان ڕێچكەیان گرتەبەر، ئامانجی هەمووشیان نۆژەنكردنەوەی پەیوەندییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكانی عێراق بوو، لەسەر بنەمای دووركەوتنەوە لە سیاسەتی خزانەناو تەوەربەندییەكانی ناوچەكە، لە ڕووی ئابووریشەوە، هەوڵی ئەوەیاندا عێراق بكەنە خاڵی بەیەكگەیشتنی بەرژەوەندییەكانی دەوڵەتانی هەر‌ێمی و جیهانی.

وەك هەنگاوێكی تەواوكاری ستراتیژییە نوێیەكە، دەسەڵاتدارانی عێراق بە گشتی و بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆماریش بە تایبەتی، كەوتنە نۆژەنكردنەوەی پەیوەندی و ڕایەڵەكانی نێوان بەغدا و هەرێمی كوردستان، وەك پەیپێبردن بە گرنگی ئەو پەیوەندییانە كە سەرچاوەی هێز و هەژموونن بۆ هەردوولا، سەركەوتنی هەنگاوەكەش لە سەردانی شاندەكانی هەردوولا بۆ بەغدا و هەولێر، لێدوان‌ و لێكتێگەیشتنە هاوئاوازەكانیاندا بەرجەستە بوو، كە جێگەی هیوا و ئومێدبوون بە هەڵدانەوەی لاپەڕەیەكی تازە و چارەسەركردنی پرسە هەڵپەسێردراوەكانی نێوانیان.

سەرتا وادیار بوو كە سیاسەتە تازەكە سەركەوتووە، بەڵام تێكچوونی بارودۆخی ناوخۆ و بە هۆی كێشە كەڵەكەبووەكانەوە لە دەرئەنجامی خراپی خزمەتگوزارییەكان بۆ هاووڵاتیان و خراپە بەڕێوەبردنی دەوڵەت كە گەندەڵی هەلاهەلای كردبوو، ناڕەزایەكی بەرفراوانی جەماوەری بەدوای خۆیدا هێنا كە داواكانیان‌ ڕەوابوون، لەمەیاندا سەرۆك كۆمار پشتی خۆپێشاندەرانی گرت و لۆمە و سەرزنشتی هێزە ئەمنییەكانیشی كرد بۆ ئەو شێوازەی مامەڵەیان پێ لەگەڵ شەقام كرد، نەك هەر ئەوە بەڵكو ڕاو بۆچوونی شەقامیشی كردە چەقی وتوێژ و ڕاوێژكارییە چڕوپڕەكانی بۆ دەربازبوون لەو تەنگژە سەختەی وڵاتی تێكەوتووە، بە تایبەتیش لە پرسی ڕاسپاردنی پاڵێوراوێك بۆ سەرۆك وەزیران كە پێودانگی ڕاسپاردنی بە پلەی یەكەم پەیوەستە بە سەروەری گەلەوه.

بەرفراوان بوونی ناڕەزاییەكانی شەقام، سەری حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی خوارد و تەنگژەكەشی دژوارتر كرد لە نێوان لایەنە سیاسییەكان بە گشتی و لایەنە شیعییەكان بە تایبەتی كە نەیانتوانی لەسەر پاڵێوراوێك بسازێن كە جێگەی دەمەتەقێ و مشتومڕ نەبێت و بتوانێت لایەنی كەمی داواكارییەكانی شەقام بێنێتەدی، لێرەوە بەرپرسیاریەتی سەرۆك كۆمار سەخت و دژواتر بوو لە چۆنیەتی مامەڵەكردنی لەگەڵ دۆخە تازەكە و ڕاستەڕێ كردنەوەی پڕۆی سیاسی پێش ئەوەی بە یەكجاری هەرە‌س بێنێت.

لە بەدبەختی عیراق و گەلەكەی و خەمساری فەرمانڕەواكانی كە پەیان بە هەستیاری قۆناغەكە نەدەبرد، میتۆدە تازەكەی حوكمڕانی بەردەوام نەبوو، لایەنە سیاسییەكانی عێراق پشتیان تێكرد، چونكە هەر زوو بۆیان دەركەوت كە شایستە حزبی و بەركەوتەكانی هەڵبژاردن و هەژموون و باڵادەستیان لە جومگەكانی دەوڵەتدا دەخاته مەترسییەوە. بۆیە گرنگی هەنگاوە نراوەكانیان بە هەند وەرنەگرت كە بە هۆیەوە دەیانتوانی دووبارە متمانەی‌ گەلی عێراق بەدەستبێننەوە و ئەوەی وێرانیشیان كردووە چاكی بكەنەوە، لێرەوە كەوتنە دژایەتی سیمبولە تازەكانی میتۆدە تازەكە بە گشتی و بەتایبەتیش بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆمار، بەوەی گوێیان بە داواكارییە ڕەواكانی خەڵك نەدا لە پاڵاوتنی كەسایەتییەكی سیاسی سەربەخۆ كە جێگەی مشتومڕ و دەمەتەقێێ ئەم و ئەو نەبێت و بتوانێت لایەنی كەمی داواكاریەكانی خەڵك بێنێتەدی و هاوسەنگی سیاسەتی عێراقیش بپارێزت لە ‌ ناوەندە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكەی، بۆیە هەڵمەتەكانیان‌ دژ بە سەرۆك كۆمار توندتر كرد و بە هەموو شێواز و ڕێبازێك فشاریان بۆ هێنا، تاوەكو ملكەچی ئەجێندا تایبەتەكانی خۆیانی بكەن؛ دەمێك بە بەڵینپێدان و دەمێك بە هەڕەشەلێكردن، بە دادگاییكردنی لە دادگا و لێپێچینەوەی‌ پەرلەمانی، تەنانەت دەستبردن بۆ سەلامەتی خودی خۆی و بەرژەوەندییە حزبییەكانی. هەموو ئەمانە بە كەڵكیان نەهات و سەرۆك كۆماریش هەر نەهاتە ژێربار، بەمەش سەرۆك كۆمار گەڕی یەكەمی كێشمەكێشمەكانی نێوان گەل و فەرمانڕەواكانی بردەووە، دەستوریشی كردە سەنگەر و مەتەرێزی خۆی و پاڵی دایە پاڵ سەروەری گەل.

لە گەڕی دووەمدا لایەنە سیاسییەكان بنەماكانی گەمه سیاسییەكەیان گۆڕی بە یاریكردن لەسەر پەتی شكستپێهێنانی پەرلەمانی پاڵێوراوە ڕاسپێردراوەكان، محمەد تۆفیق عەلاویش یەكەم قوربانییان بوو، كە سەرەتا بە هەناسەبڕكی فریای دانانی كەوتن و دواتریش بە پەلەپڕوزە پشتیان تێكرد، چونكە زاینان پرۆگرامە حكومییەكەی جێگەی‌ داواكارییە بەرتەسە حزببەیەكانی ئەوانی تێدا نابێتەوە، بەمەش‌ پڕۆسەكەیان گێرایەوە چوارگۆشەی یەكەم و تەنگژەكەیان چەندجارە قوڵتر كردەوە، لە هەمبەر زورفیش هەروایان كرد، كاتێك سەرۆك كۆمار دەسەڵاتە دەستورییەكانی خۆی خستنەگەڕ و بۆ سەرۆكایەتی حكومەت ڕایسپارد، ئەوانیش بە پاساوی بێ بنەمای وەك پاشكۆیەتی بۆ ئەمریكا و ڕۆژئاوا و كەنداوییەكان، هەڕەشەی شكستپێهێنانی پەرلەمانیان لێكرد، لەوە‌ش سەیرتر قوتكردنەوەی پاڵاوتنی مستەفا كازمی بوو، كە پێشتر بە هەمان ئەو تۆمەتانەیان دەدایەپاڵ كە ئێستا دەیدەنپاڵ‌ زورفی!

ئیدی لایەنە سیاسییە شیعەكان، بەم گەمە سیاسییە تازەیە كەیفخۆش بوون، لە زۆر كاتیشدا لایەنە كوردی و سونییەكان هاوئاوازیان بوون، ئامانجی هەمووشیان دەستكەوتنی زۆرترین پۆست و زێدە مافی حزبی و كەسی بوو، بەمەش بەرژەوەندی گەلێكیان خستەلاوە و فەرامۆشیان كرد.

ئەگەر ستراتیژیەتەكەی‌ سەرۆك كۆمار سەركەوتنی لە چارە نووسرابایە، كە لەسەر دەوڵەتی هاووڵاتیبوون و نیشتمانپەروەرییەكی پوخت و دیدێكی وورد و سەراپاگیر بنیاتنرا بوو بۆ چارەسەركردنی تەنگژەی حوكمڕانی لە عێراقدا، دۆخەكە نەدەگەیشتە ئەوەی ئێستا پێی گەیشتووە. هەرچەندە تەنگژەكەش‌ لە ئێستادا لە جێ خۆی ماخۆلانییەتی، كەچی هێشتا هەلێك لە بەردەم فەرمانڕەوایانی عێراق و گەلەكەی و لایەنە سیاسی و كۆمەڵگاییەكانیدا ماوە، تاوەكو فریای دۆخ و لێكەوتە مەترسیدارەكانی ‌بكەوەن‌، ئەمەش بە پیادەكردنی گیانێكی نیشتمانی و پشوودرێژی و دیدگایەكی ئەقڵانی و بابەتی لە تێڕوانین لە دۆخی هەرێمی و نێودەوڵەتی عێراق، كە هەر دەبێت لەسەر هاوسەنگی لە بڕیاداندا بنیات بنرێت لە مامەڵەكردن لەگەڵ ژینگە ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتییەكەی.

ئیدی لێرەوە ئاشكرا و ڕوونه،‌ كە میكانیزمەكانی مامەڵەكردن لەگەڵ تەنگژە سیاسییەكەی‌ ئێستادا،نەزۆك و بێ بەرهەمه، پاڵێوراوە ڕاسپێردراوەكانیش كە لایەنی كەمی پێشمەرجەكانی پێداویستییەكانی دۆخی ئێستایان تێدایە، خەریكە چۆڕەبڕ دەبن، تەنگژەكانی ئێستاش دەستەملانی ئەوانی پێشتر دەبن، چی دیكە قورتوقولاپە سیاسییەكان كەڵكیان نەماوە، هەرچەندە تەنگژەكەش دوورمەوداتر بێت، هەر‌ دەبێت بگەڕێینەوە ئامێزە و باوەشە نیشتمانییەكە كە جێی هەمووانی تێدا دەبێتەوە و كەشتی سیاسی عێراقیش دەگەیەنێتە كەناری ئارام.

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلیکترۆنییەکەت بڵاوناکرێتەوە. خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

ئەم ماڵپەڕە لە ئەکیسمێت بۆ کەمکردنەوەی هەرزە واڵە و سپام سوود دەگڕێ. فێربە چۆن زانیاری بۆچونەکانت ڕێکدەخرێت.