هیوا حەسەن عەلی
گومانی تێدا نییە پرۆسەی دیموکراتی لە هەر ووڵاتێکدا بەندە بەحکومەتێکی هەڵبژێردراو لەلایەن خەڵک و بوونی ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێز کە چاودێری کارو پرۆژەکانی حکومەت بکات و لایەنە خراپەکانی حوکمڕانی بخاتە بەرچاو ڕای گشتی و لەپەرلەمان بەدوادا چوون بۆ ئەو کێشانە بکات، دوای ڕاپەڕینی بەهاری 1991 و دوای ئەوەی لەڕێگای هەڵبژاردنەوە هەرێمی کوردستان بۆ یەکەمین جار لە دوای کۆماری مەهابادەوە بووە خاوەن پەرلەمان و حکومەتێکی سەربەخۆ کە هیواو ئاواتی هەموو کوردێکی دڵسۆز بوو ، سەرەڕای ئاستەنگەکان و پاشان شەڕی نەگریسی ناوخۆ، حکومڕانی خۆماڵی لەهەرێمی کوردستان دوچاری چەندین گرفتی یاسایی و پێگەکانی پرۆسەی دیموکراسی بوویەوە، کە کاریگەری ڕاستەوخۆی هەبوو لە بەڕێوەچونی حوکمێکی سەردەمیانەو ڕەشید کە بتوانێت خۆی بگونجێنێ لەگەڵ دونیای سەردەمدا، سەرەڕای بۆشایی یاسایی وەک نەبوونی دەستور و کارکردن بە یاساکانی دەوڵەتی فاشی عێڕاق ، جگە لەمانە نەبوونی ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێز کە لەکایەی دیموکراسیدا خاڵێکی گرنگی بەرەو پێش چوونی حوکمڕانیە لە ووڵاتدا کاریگەری زۆری دانابوو لەسەر دەسەڵاتی جێبەجێکار لە حکومەتی هەرێمدا کە ببووە هۆی ئەوەی دەستی حزب ڕۆچێتە ناو تەواوی دام و دەزگاکانی حکومەت بەشێوەیەک کە جیاکردنەوەی دەزگاکانی حکومەت و بارەگا حزبیەکان زۆر قورس و ئاستەم بێت، ئەمانە خاڵی لاوازی پرۆسەی دیموکراسی بوون لەهەرێمەکەمان.
بەڵام دوای ئەوەی لە ساڵی 2009 بۆ یەکەم جار لەهەرێمی کوردستان ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێز دروست بوو، وە پشتگیریەکی بەهێزی هەبوو لەناو خەڵکی ناڕازی و کەسایەتیە سیاسی و ڕۆشنبیریەکان و ئەو دڵسۆزانەی کە ڕەخنەو قسەی جددیان هەبوو لەسەر دەسەڵات،هەرچەندە پێش دروست بوونی ئۆپۆزسیۆن چەند ڕۆژنامەیەکی سەربەخۆو چەند دەنگێکی رەخنەگر هەبوون بەڵام لەبەر ئەوەی تواناکان یەک نەخرابوون ،نەبووە هۆی فشارێکی گەورە لەسەر دەسەڵات.
دروست بوونی بزوتنەوەی گۆڕان تەکانێکی گەورەی بە پرۆسەی دیموکراسیدا لە هەرێمی کوردستان، جگە لەفشار بۆسەر دەسەڵات و ئاشکراکردنی ئەو فەزاحەتەی کەلەماوەی پێشتردا ئەنجام درابوو هەروەها بووە هۆی یەکخستنی هەموو دەنگە ناڕازێکان و ئەو حزبانەیش کە درکیان بە دروست بوونی فشارێکی گەورەی جەماوەری کردبوو کە بتوانێت ئستۆپێک بە زیادە ڕەوێکانی حکومەت بکەن ، ئەوەبوو کۆمەڵ و یەکگرتووی ئیسلامی وەک ئۆپۆزسیۆن خۆیان ڕاگەیاندو بەرەی ئۆپۆزسیۆنیان زۆر بەهێزتر کرد.
لەگەڵ دروست بوونی ئۆپۆزسیۆن هەرێمی کوردستان پێی ناوە قۆناغێکی نوێی حوکمڕانی و تەواوکردنی پێگەیەکی دیکەی پرۆسەی دیموکراسی لەهەرێمدا، لێرەدا نامەوێ قسە لەسەر ئەداو شێوازی کارکردنی ئۆپۆزسیۆن بکەم ، مەبەستی سەرەکی من دامەزراندنی کایەیەکی سەرەکی حوکمڕانیە کە ئەویش دروست بوونی هێزێکی مەدەنی ئۆپۆزسیۆنە کە لەڕێگای خەباتی پەرلەمانی و مەدەنی هەوڵی چارەسەرکردنی کەموکورتی و گەندەڵیەکانی حکومەتە لەو قۆناغەداو چاکسازی بکاتە بەرنامەی سەرەکی و لەپێشینەی حکومەتی هەرێم ، بەڵام بەداخەوە ئەوەی چاوەڕوان ئەکراو خەڵک هیوای لەسەر هەڵچنی بوو ، کە حکومەت دێتە ژێرباری چاکسازی و بەرژەوەندی باڵای نیشتمان ئەخرێتە سەروی بەرژەوەندیە حزبیەکان نەک هەر وادەرنەچوو بەپێچەوانەوە دەسەڵات لەبری گوێکردن لەداخوازیە ڕەواکانی خەڵک کەوتنە بەخشینەوەی تۆمەت و تەخوین کردنی لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن و چەندین ئیجرائاتی نایاسایی دژی ئەو کەسانەی دروشمی چاکسازییان هەڵگرتبوو، بۆیە گوێ نەگرتن لەداخوازی جەماوەر کاتێک کەموکورتیەکانیان ئەخستە بەرچاو وەک:
ـ کاتێک ئەوترا ئەمەی هەیە حکومەت نییە تەنها دەسەڵاتێکی حزبیە.
ـ کاتێک ئەوترا ئەو سوپایەی هەتانە میلیشیایەو موئەسەساتی نییە.
ـ کاتێک ئەوترا بەم شێوەیە تەخشان و پەخشانی داهاتی ووڵات مەکەن ، دوایی ئەکەونە سەر ساجی عەلی.
ـ کاتێک ئەوترا شتێک نییە بەناوی یەک ئیدارییەوە، لەواقعدا نەک دوو ئیدارە بەڵکو چەندین دەستەگەری و گروپی مافیاییە.
ـ کاتێک ئەوترا با غەمی یەکەم و ئەجندای سەرەکیمان ماددەی 140 و کێشە نەتەوایەتیەکانمان بێت لەبەغدا نەک پۆست و پارە.
ـ کاتێک ئەوترا با پشت بە خەڵکی کوردستان ببەستین نەک ووڵاتانی دراوسێ.
ـ کاتی ئەوترا لەشکری بێگانە پەلکێشی ناو خاکی هەرێم مەکەن.
ـ کاتێک ئەوترا ئەم جۆرە حزبایەتیەی ئێوە ئەیکەن ئەبێتە مایەی تێکچونی ئاشتی کۆمەڵایەتی و تێکدانی ئاسایشی نیشتمانی
ـ کاتێک ئەوترا با داهاتی ناوخۆو نەوتی کوردستان شەفاف و لەژێر کۆنتڕۆڵی حکومەتی هەرێم بێت نەک حزب و بنەماڵەو کەسەکان.
ئەمانەو دەیان و سەدانی تر لەکەیسەکانی گەندەڵی، گوێ نەگرتنی دەسەڵات کوردستانی گەیاندە ئەم دۆخە خراپەی ئێستا کە خەڵک فریای ژماردنی قەیرانەکانیان نییەو بژێوی خەڵک لە خراپترین ئاستدایە بە بەراورد بە ساڵانی رابردووی حوکمڕانی خۆماڵی .
پاش ئەوەی گۆڕان بەژداری لەحکومەت کردو بەرەی ئۆپۆزسیۆنی چۆڵکرد ، بەداخەوە ئیتر ئۆپۆزسیۆن ئەو کاریگەرییەی پێشوی نەما لەچەند ڕویەکەوە ،یەکەم خەڵکی بێ هیوا بوو لەچاکسازی و خەباتی مەدەنی ، دووەمیان دەسەڵاتیش زۆر بێدەربەستانە ئەوەی ئەیەوێ ئەنجامی ئەدات چونکە هێزێک نەماوە لەپەرلەمان و شەقام کە رێگری بکات لەهەنگاوەکانی حکومەت، هەرچەندە پێشتریش لەکاتی بوونی ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێز دەسەڵات ئەوەی بیویستایە بەزۆرینەی دەنگ لەپەرلەمان تێی ئەپەڕان بەڵام لەژێر فشاری خەڵک و هێزە ئۆپۆزسیۆنەکان کەوتە ژێرباری هەندێ لەداواکاریە جەماوەرێکان.
دەرەنجام ئەگەینە ئەو قەناعەتەی کە بوونی ئۆپۆزسۆنێکی بەهێز هەرچەندە چەند حزبێک وەک هێزی ئۆپۆزسیۆن خۆیان نمایش ئەکەن ، بەڵام لەواقعدا نەیانتوانیوە ببنە جێی متمانەی خەڵک و کاریگەری ئەرێنیان نەبووە لەسەر دەسەڵات ، بۆیە ئەکرێ بڵێین ئەوهێزانە ئێستا لەحاڵەتی مت بوندان ، بۆیە لە ئێستادا دروست بوونی هێزێکی گەورەی ئۆپۆزسیۆن کە لەئاست داخوازیەکانی جەماوەردا بێت بووەتە زەرورەتێکی گەورەی نیشتمانی کە بتوانێت سنوورێک بۆ ئەم دەسەڵاتەی کە هیچ بەهایەک بۆ داخوازیە نەتەوایەتیەکان و بژێوی ژیانی خەڵک و بنەماکانی پرۆسەی دیموکراسی دانانێ و کوردستانی لە کەناری مەرگ نزیک کردۆتەوە ، ئۆپۆزسیۆنێک کە بتوانێت حوکمڕانی لەکوردستان بگەڕێنێتەوە سەر شاڕێگا ڕاستەقینەکەی خۆی کە ئەویش دیموکراسی و پاراستنی مافەکانی مرۆڤ و دابینکردنی ژیانێکی شایستەیە بۆ خەڵکی کوردستان.