توركیا و كورد.. چی دەگوزەرێت؟

لەلایەن ستاندار Posted on 217 جار بینراوە

سەردار عەزیز
ئێستا دەتوانین بڵێین كە بە سەركردایەتی توركیا، هەر سێ وڵاتی عێراق و ئێران و توركیا لە فشار و هێرش و شەڕدان دژ بە كورد. توپبارانی ئێران بۆ سنورەكان، داوای عێراق بۆ كردنەوەی دەروازەیەكی تر لەگەڵ توركیادا دوور لە دەستی حكومەتی هەرێم، لە گوندی ئۆڤاكۆی، هێرش و توپبارانەكانی توركیا، هەموو لە یەككاتدا بەڵگە و نیشانەی ئەم دۆخەن.

ئەندازیاری ئەم گەلەكۆمەیە لە ئێستادا توركیایە. هەتا ماوەیەك لەمەوپێش چەند تێگەیشتنێكی هەڵە لە ئارادابوو كە ئەم ڕوداوانە هەمویانی پوچكردەوە. نمونەی ئەم تێگەیشتنە هەڵانە كە زۆر لە لایەن میدیای كوردییەوە بەگوێی خەڵكی كورددا دەدران: یەكەم، نەمانی ترسی دەرەكی لە سەر هەرێم، دووەم، نەبونی هەماهەنگی لە نێوان توركیا و ئێران، بە تایبەتی دژ بە پەكەكە، سێیەم، نەمانی ترسی سەربازی لە لایەن حكومەتی عێراقەوە، یان هاوكاری نەكردنی عێراق بە مۆدێلی جاران دژ بە كورد.

چۆن توركیا توانی ئەم هێزانە كۆكاتەوە؟
هەردوو عێراق و ئێران لە ژێر فشاری دارایی و ئابوری زۆردان. یەكێك لە ئامانجەكانی حوكومەتی كازمی ئەوەیە كە داهاتی غەیرە نەوتی دەست بكەوێت، یەكێك لەو سەرچاوانە كە داهاتی زۆر دابین دەكات دەروازەكانە. بونی ئامانجی توركیاش بۆ كردنەوەی دەروازەیەكی تر لە نێوان عێراق و توركیادا، هەردوو ئەم لایەنانەی لە یەكتر نزیك كردوەتەوە. ئەم دەروازەیە لە گوندی ئۆڤاكۆی توركی دەبێت. وڵاتی عێراق لە پاش ڕیفراندۆم هەوڵیدا ئەم كارە ئەنجام بدات، بەڵام ڕێگریی هاتە ڕێی، ئیستا جوڵەی كۆماندۆكانی توركیا لە نزیك زاخۆ دەكرێت بە ئەو ئامانجە بێت.

ئامانجی هەرە سەرەكی ئەم دەروازەیە جگە لە ئابوری، سیاسی و جیوپۆەلتیكیە. یەكەم، ئەو ترس و نیگەرانیەی توركیا كۆتایی پێدەهێنێت كە دەبێت بە كورددا بگاتە عەرەب. چونكە توركەكان دەیانەوێت ڕاستەوخۆ بگەنە عەرەب، وەك بازاڕ. دووەم، هەرێم گۆشەگیر دەكات و لە ڕوی ئابورییەوە هەژاری دەكات و سێیەم، هەرێم هێندەی تر ناچار بە توركیا دەكات.

نزیكبونەوەی توركیا و ئێران، جێگای سەرسوڕمان نیە، چونكە دوو وڵاتی خاوەن كەلتوری ئیمپراتۆری هەمیشە لەگەڵ پەراوێزەكانیاندا بەو جۆرە مامەڵە دەكەن. ئێستای ئێران پێویستی بە توركیایە، چونكە هەژارە و لە ژێر ئابلۆقەدایە، توركیا دەروازەیەكە بۆ فرۆشتنی غازی سروشتی و بە دەستهێنانی كاڵا و دەستكەوتنی داهات. بۆیە ئێران ئامادەیە چاوپۆشی بكات لە هێرشی تورك بۆ سەر كوردستان و پەكەكە. ئەوەی دەرخەری هاوپەیمانی نێوان ئێران و توركیایە بۆردمانی توركیایە بۆ كونەماسی كە بنكەی پژاكی تیادایە. دەكرێت ئەم هێرشە وەك دیارییەك لە لایەن توركیاوە بۆ ئێران لێكبدرێتەوە، لە بەرامبەر ڕازیبون و پشتیوانی. چونكە ئێران لە ئێستادا خۆی ناتوانێت لە ئاسمانەوە كاری وەها بكات، توركیا لەبڕی بۆی ئەنجام دەدات.

بەڵام ئەوەی ئاسانكاری كردوە كە ئەم وڵاتانە پێكەوە كۆببنەوە و گەلەكۆمە بكەن هەبونی زەمینەیەكە بەوەی كە دەبێت ڕێگری لە بەهێزبونی كورد بگیرێت لە ناوچەكەدا. هەرسێ وڵات هاوڕان لە سەر لاوازكردنی كورد. لێرەدا چەند فاكتەرێكی تر دەكرێت ئاماژە پێبدرێت.

ئایا توركیا وەك یاریكەری سەرەكی ئامانجی چیە؟ هەتا ئێستا توركیا وەك ئەكتەرێكی سەرەكی لە عێراقدا نەبینراوە، بەڵكو ئەكتەرە سەرەكیەكان ئێران و ئەمریكابوون.

دوو خوێندنەوەی گشتی هەیە بۆ دۆخەكە: یەكەم، ڕێككەوتنی كورد و كورد لە ڕۆژئاوا، توركیای خستە ئەو خانەیەوە كە ئەگەری دروستبونی یەكەیەكی كوردی هەیە لە ڕۆژئاڤا، بە پشتیوانی نێودەوڵەتی. پاشان قسە لە سەر ئەوە هەیە كە ئەو یەكەیە لە گەڵ توركیادا ئاشتی بكەن. بەڵام توركیا ئەو یەكەیە بە مەترسی دەبینێت چونكە وەهای دەبینێت كە لە لایەن پارتی كرێكارانەوە بەڕێوە دەبرێت. بەم ترس و بەهانەوە توركیا دەیەوێت پانتاییەكی ئاسایشی وەك بەفەر بە سەر سنورەكەیدا دروست بكات، هەتا ڕێگری لە هاتوچۆی گەریلاكان بكات لە باشورەوە بۆ ڕۆژئاڤا. ئەم ئامانجە لە گەڵیدا ئامانجی كشان بۆ باشور و بون بە ئەكتەرێكی لە سیاسەتی عێراقی و بەدستهێنانی دەستكەوتی ئابوری و سیاسی و جیوپۆلەتیكی. هەروەها ئەگەر بێتو یەكەیەكی تری هاوشێوەی باشور لە ڕۆژئاڤا دروست بێت ئەوا دەبێت دابراوبێت و بەو جۆرە توركیا باكور و باشور و ڕۆژئاڤا لەیەكتر دادەبڕێت.

دووەم، ئەگەر ئەوەیە كە توركیا سزای باشور دەدات بەوەی كە هاوكاری ئەو ڕێككەوتنە بوە و هەوڵ دەدات كە لە ئێستاوە لە باری ببات بەوەی هەردوو باشور و ڕۆژئاڤاش لاوازبكات. لەم دیدە جیوپۆلەتیكیەدا ئێران هاودیدی توركیایە.

دیدی ناوخۆیی:
بەشی زۆری ئەوەی بە سەر كورد دێت یان كورد ناتوانێت هیچ بكات، پەرتەوازەیی كوردە لە ناوخۆی خۆیدا. بۆیە دەبێت كورد بە خێرایی هەڵوێستیان بەرامبەر یەكتر بگۆڕن. ئێستا لە باشور سەردەمی ڕسوابون و نەمانی بەها و هاوبەشی و خەمە. لە دۆخی وەهادا ئەستەمە بتوانرێت فشار و كار بكرێت. بۆیە پێش ئەوەی هەر هەنگاوێك بنێن لایەنە كوردیەكان دەبێت پیاداچونەوەیەكی گەورە بە خۆیاندا بكەن. بە پەرتەوازەیی و گەندەڵی و شەڕی میدیای و پەمپدانی هەوادارن ناتوانرێت ڕوبەڕوی هیچ فشارێك ببینەوە و ناتوانین هیچ فشارێك بكەین.

هەرێم لەم پرۆسەیەدا نە لەلای بەغدا و نە لەلای ئەوانیتر هیچ سەنگێكی نەماوە. بەڵام پێش هەموو شتێك حكومەتی هەرێم لای خەڵكی كوردستان خۆی سەنگی نەماوە. لە دۆخێكی وەهادا ناتوانرێت هیچ جۆرە داكۆكی و بەرگرییەك بكرێت. بەشی زۆری ئەم دۆخەی هەرێم قەیرانی ئابوری و ململانێی نێوان یەكێتی و پارتییە. هێشتا لە هەرێم داهاتێكی زۆر لە دەرەوەی دەسەڵاتی حكومەتە، بەكاردەبرێت دژ بە خەڵكی كوردستان و ئامانجی گشتی.

بۆیە هەنگاونان بەو ئاقارەی كە ئەم داهاتە بەفیڕۆچوانە ووردە ووردە بن بڕ بكرێت، بنەمای ئەوەیە كە خەڵك و حوكومەت ئاشت بنەوە. دووەم هەنگاو كۆبونەوەی یەكێتی و پارتیە و وەلانانی كێشە ناكۆتاكانیانە لە ئیستادا. یەكێتی و پارتی دەبێت فێری ئەوەبن كە چۆن پرۆسەی كۆمپارتمێنتەلایزەیشن بكەن. چۆن كێشەكانیان بەش بەش بكەن و هەر بەشێك جودا لە ئەویتر مامەڵەی لە گەڵدا بكەن. نەك پرسێكی بچوك ببێتە هۆكاری شەڕی سەرانسەری لە هەموو ئاستێكدا.

هەنگاوی هەرە گرنگی تر ئەوەیە كە هێزی پێشمەرگە بە ڕێنماییەكانی هاوپەیمان یەك بخرێن. هەرچەندە هێزی پێشمەرگە توانای ئەم جەنگەی نیە، چونكە یەكێك لەو فاكتانەی دەبێت لە بەرچاو بگیرێت وەرچەرخانی توانای تەكنەلۆجی و سەربازی توركیایە: كە كورد ناچار دەكات جۆری خەباتی خۆی بگۆڕێت. بەڵام چاككردنی پێشمەرگە ئەو جۆرە پشتیوانیە دابین دەكات كە لە ڕۆژئاڤا بۆ كورد هەیە، ئەمە بنەمای كاری تری دیپلۆماسییە.

ئەمەی بەرامبەر كورد دەكرێت هەوڵدانە بۆ لاوازكردنی كورد لە ساتەوەختێكدا كە دەرفەتی هەیە كە پێگەی هەبێت. بەڵام كوردی باشور بە تایبەتی لە هەموو ساتێكی تر زیاتر پەرتەوازە و توڕە و بێزارن. ئەمە بەرهەمی ڕاستەوخۆی سیاسەتی نەوتە، چارەسەری بە ئاسانی نابێت بۆیە دەبێت بیر لە چارەسەری خێرا بكرێتەوە ئەویش، دابینكردنی سەرچاوەی دارایی لە هەردوو ڕێگای چاكسازی ناوخۆیی و پەیوەندی دەرەوە بە تایبەتی لە گەڵ بەغدادا بۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە. بەڵام ئەوەی فاكتە و نەگۆڕە، كورد گەر بیەوێت هەبێت،بێ نەیار و ڕكەبەر نابێت، ئەمە سروشتی پەیوەندی نێودەوڵەتییە. بۆ ڕوبەڕوبونەوەی هەر ڕكەبەرێكی دەرەكی سەرەتا لە ناو ماڵی خۆمانەوە دەست پێدەكات. شەڕ لە گەڵ كورددا لە سەر ئەوەنیە كە كوردە، بەڵكو لە سەر خاك و سامان و پێگەكەیەتی.

سەردار عەزیز

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلیکترۆنییەکەت بڵاوناکرێتەوە. خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

ئەم ماڵپەڕە لە ئەکیسمێت بۆ کەمکردنەوەی هەرزە واڵە و سپام سوود دەگڕێ. فێربە چۆن زانیاری بۆچونەکانت ڕێکدەخرێت.